Του Νικήτα Σίμου, συνεργάτη του ΔΙΚΤΥΟΥ*
Στις αρχές Φεβρουαρίου (3/2/22) ο Τούρκος Πρόεδρος επισκέφθηκε επίσημα το Κίεβο, στο πλαίσιο των διαμεσολαβητικών πρωτοβουλιών του για την Ουκρανική κρίση. Ακολούθησε η υπογραφή συμφωνίας ελευθέρου εμπορίου και ενός πλαισίου συμφωνίας για την υποστήριξη των τουρκικής κατασκευής UAV Bayraktar, αριθμός των οποίων (6-8) έχουν πουληθεί στην Ουκρανία. Τον Οκτώβριο 2021, UAV αυτού του τύπου είχαν επιχειρήσει κατά των αυτονομιστών στο Ντόνμπας προκαλώντας θύελλα διαμαρτυριών από τη Ρωσία. Αυτή η δυναμική ανάπτυξη σχέσεων μεταξύ Άγκυρας και Κιέβου, είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της τουρκικής πολιτικής βούλησης για διείσδυση σε χώρες οι οποίες την ενδιαφέρουν γεωπολιτικά και βρίσκονται στο σύνορό της με τον πρώην Σοβιετικό χώρο, ενώ τώρα επιδιώκει τον έλεγχό τους η Μόσχα. Αυτή η τουρκική πρωτοβουλία πρακτικά ενθαρρύνει τη σχέση των χωρών αυτών με τη Δύση. Είναι μια τακτική η οποία προωθώντας τα τουρκικά συμφέροντα, ενισχύει παράλληλα τον ρόλο της Τουρκίας ως μέλους του ΝΑΤΟ και επισύρει την επιδοκιμασία των Δυτικών κέντρων.
Καύκασος και Ουκρανία, Κρίκοι της Ίδιας Αλυσίδας
Η τελευταία σύρραξη στο Ναγκόρνο Καραμπάχ έδειξε ότι η στρατηγική σχέση μεταξύ Τουρκίας και Αζερμπαϊζάν, η οποία δημιουργήθηκε από την αρχή της 10ετίας του 1990, έχει γίνει τόσο ισχυρή ώστε να απειλεί τη ρωσική ηγεμονία στην περιοχή. Οι ευκαιρίες για συνδυασμένες ενέργειες των δύο χωρών, όπου ο ρόλος των τουρκικών UAV ήταν κρίσιμος, έχουν αυξηθεί με αποτέλεσμα τη νίκη τους επί της φιλορωσικής Αρμενίας και επαναφορά του αμφισβητουμένου εδαφικού τμήματος του Ναγκόρνο στο Αζερμπαϊζάν. Η Ρωσική παρέμβαση έδωσε τέλος στην σύγκρουση, αλλά η ισορροπία παραμένει εύθραυστη.
Η αυξανόμενη τουρκική παρουσία στον Νότιο Καύκασο υποδηλώνει τη βούληση επέκτασης της επιρροής της Άγκυρας καθ’ όλο το μήκος των παλαιών συνόρων της Σοβιετικής Ένωσης, όπου κατά περίπτωση κατοικούν και συγγενή τουρανικά φύλα.
Υπάρχουν πολιτικές ομάδες στην Τουρκία, οι οποίες δεν θεωρούν τη Ρωσία εταίρο, αλλά γεωπολιτικό αντίπαλο και οραματίζονται μία δυναμικότερη τουρκική επέκταση στον Καύκασο, την Κριμαία, την περιοχή του Βόλγα και την Κεντρική Ασία, όπως σημειώνει ο αναλυτής P. Slykov.
Η πλέον εμφανής τουρκική διείσδυση σε ασταθή χώρα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης μορφοποιείται με τη συνεργασία Άγκυρας και Κιέβου, τόσο στρατιωτικά όσο και πολιτικά. Αν και ο πρόεδρος Ερντογάν προωθεί τη διαμεσολαβητική του δραστηριότητα μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, είναι γνωστό ότι δεν αναγνωρίζει τη ρωσική κυριαρχία στην Κριμαία, αν και οι Ρώσοι θεωρούν το καθεστώς της χερσονήσου ως προς την προσάρτησή της λήξαν. Επιπλέον, η συμφωνία της Ουκρανίας (9/21) με την τουρκική Bayraktar για κατασκευή κέντρου συντήρησης, επισκευών, καθώς και εκπαίδευσης προσωπικού για τον χειρισμό αυτών των συστημάτων, δείχνει και τη στρατιοτεχνική διάσταση της συνεργασίας Άγκυρας και Κιέβου, η οποία ενθουσίασε τον Υπουργό Άμυνα της Νατοϊκής Λετονίας. Έτσι ο κ. Α. Pabriks, πρότεινε οι χώρες της ΕΕ και του ΝΑΤΟ να μιμηθούν το παράδειγμα της Άγκυρας και να αναπτύσσουν σχέσεις με την Ουκρανία, αγνοώντας τις θέσεις της Μόσχας. Η επικρότηση της τουρκικής πολιτικής από Νατοϊκό Υπουργό Άμυνας αναμφίβολα προσθέτει στο ενεργητικό της Τουρκίας ως μέλους της Συμμαχίας. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, το Κίεβο γνωρίζοντας ότι η συμμετοχή του στο ΝΑΤΟ είναι εξαιρετικά αμφίβολη, θα επιδίωκε να αναβαθμίσει τις σχέσεις του με μία αξιόπιστη Τουρκία, η οποία ταυτόχρονα είναι και ηπιότερος εταίρος σε σχέση με την Ρωσία, απ΄ότι οι Δυτικές δυνάμεις.
Η Κριμαία στόχος για την Τουρκία
Ο πρόεδρος Ερντογάν όπως και αξιωματούχοι της τουρκικής κυβέρνησης, όταν δίνεται η ευκαιρία τονίζουν ότι δεν αναγνωρίζουν την κυριαρχία της Ρωσίας επί της Κριμαίας. Αυτό διότι η εκεί μουσουλμανική Ταταρική κοινότητα, η οποία αριθμεί 4 – 5 εκατ. κατοίκους απόγονους των Τατάρων, θεωρείται συγγενής πληθυσμός από την Άγκυρα. Kατ΄ αυτή την έννοια δεν είναι τυχαίο, ότι ο κ. Ερντογάν ενεργώντας ως διαμεσολαβητής μεταξύ Κιέβου και Ρωσίας έχει την ευκαιρία να αναφέρει, πόσο σημαντική είναι και η θετική ρύθμιση του θέματος των Κριμαίων Τατάρων, αντιπροσωπεία των οποίων συνάντησε κατά την επίσκεψή του στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο. Η αντιπροσωπεία αυτή προερχόταν από ομάδα ( Μejli) την οποία η Μόσχα έχει θέσει υπό απαγόρευση. Πέρα όμως από την ενίσχυση του συγγενούς για την Τουρκία Ταταρικού πληθυσμού, η χερσόνησος της Κριμαίας παρουσιάζει επί πλέον μεγάλο γεωστρατηγικό ενδιαφέρον για την Άγκυρα λόγω της θέσης της στη Μαύρη Θάλασσα, γεγονός το οποίο την καθιστά ιδιαίτερο στόχο της τουρκικής πολιτικής. Ακόμη, η Τουρκία έχει ιστορικό ενδιαφέρον για την Κριμαία, η οποία έχει υπάρξει θέατρο σφοδρών συγκρούσεων μεταξύ της Οθωμανικής και της Ρωσικής αυτοκρατορίας κατά τους Ρωσο-τουρκικούς πολέμους του τέλους του 18ου αιώνα.
Όμως η Άγκυρα δεν εστιάζει μόνο στην Κριμαία, αλλά χρησιμοποιεί τον Ουκρανικό χώρο για να εκφράσει και την περιστασιακή κριτική της για τη Ρωσία σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, όπως πχ έγινε στις αρχές του 2020 κατά την 28η επέτειο των Τουρκο – Ουκρανικών διπλωματικών σχέσεων, και αργότερα όταν καταδίκασε τη ρωσική ηγεσία, διότι παραβλέπει επιθετικές ενέργειες (ρωσικά βομβαρδιστικά) κατά των τουρκικών δυνάμεων στη Συρία από το “Συριακό καθεστώς”. Είναι σημαντικό ακόμη, ότι στο πλαίσιο ενίσχυσης του Ουκρανικού εθνικού αισθήματος εντάσσεται και η αναγνώριση από τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ως αυτοκέφαλης, ενώ υπαγόταν στο Ρωσικό Πατριαρχείο. Αυτό ήταν επιθυμία του Ουκρανού προέδρου, πρωτοβουλία στην οποία συναίνεσε ο κ. Ερντογάν και είδαν θετικά οι ΗΠΑ.
Βέβαια η κοινότητα συμφερόντων, στην τρέχουσα συγκυρία, μεταξύ Τουρκίας και Ουκρανίας δεν εμποδίζει την πρώτη να διατηρεί μια πραγματιστική σχέση με τη Μόσχα. Ανεξάρτητα από το πόσο μπορεί να αναπτυχθεί η σχέση Τουρκίας και Ουκρανίας, ο Τούρκος πρόεδρος δεν θα εγκαταλείψει τον διαμεσολαβητικό ρόλο του μεταξύ της δεύτερης και της Ρωσίας, διότι ακριβώς η ειδική σχέση του με τη Μόσχα του επιτρέπει να διατηρεί ένα ενισχυμένο προφίλ με τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Εάν η Τουρκία εμπλεκόταν σε μία ανοικτή αντιπαράθεση με τη Μόσχα, τότε θα έχανε το status της ως “ειδικό μέλος” του ΝΑΤΟ, ιδιότητα η οποία της παρέχει τη δυνατότητα ιδιαίτερης προσοχής και χειρισμού της από τη Δύση. Παράδειγμα προς την ίδια κατεύθυνση, η μεταχείριση της Τουρκίας από την ΕΕ κατά την προσφυγική κρίση των τελευταίων ετών ( ενίσχυση με 6 δισ. ευρώ, 2016 – 2019 από το ειδικό ταμείο, 856 εκατομ. ευρώ 2020 -2022 από άλλες πηγές).
Από όσα προηγήθηκαν, οι ενδείξεις είναι, ότι με τους χειρισμούς του Τούρκου προέδρου και των συνεργατών του, η Τουρκία σταδιακά αναπτύσσει τους δεσμούς της, τόσο πολιτικά όσο και στρατιωτικά, με την Ουκρανία, στο πλαίσιο ενός γενικότερου επεκτατικού σχεδίου της. Διατηρώντας την ισορροπία με την Μόσχα, η πρόθεσή της είναι να γίνει ένας παίκτης κλειδί και στο υπό διαμόρφωση status quo στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας.
Η Ελλάδα έχει μνημονευθεί από τον πρόεδρο Μπάϊντεν ως εταίρος με σημαντικό ρόλο στην Μαύρη Θάλασσα, κυρίως λόγω των διευκολύνσεων στην Αλεξανδρούπολη. Προς την κατεύθυνση αυτή, δεν πρέπει να μας διαφεύγει, ότι στις επίμαχες Ουκρανικές περιοχές ζουν 100 – 120,000 ελληνικής καταγωγής πολίτες με ακμαία ελληνική κουλτούρα ιστορικού βάθους 200 ετών, οι οποίοι θα πρέπει να διαφυλαχθούν και να ενισχυθούν ποικιλότροπα, διότι αποτελούν εθνικό κεφάλαιο.
* Ο κ. Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής