Έχουν περάσει 65 ακριβώς χρόνια από τότε που ο Robert Schuman, διαπρεπής νομικός και τότε υπουργός εξωτερικών της Γαλλίας παρουσίασε τη διακήρυξη του με την οποία πρότεινε στις ευρωπαϊκές χώρες τη δημιουργία μιας κοινότητας ειρηνικών συμφερόντων. Η διακήρυξη αυτή θέτει μία σειρά αρχών με πρώτη αυτήν της δημιουργίας μίας de facto αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών και η οποία αλληλεγγύη θα διαμορφώνεται σταδιακά με βήματα προς συγκεκριμένους στόχους.
Τα τελευταία χρόνια η Ευρώπη δοκιμάζεται σκληρά για πρώτη φορά μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η οικονομική κρίση οδήγησε σε πρωτοφανή μέτρα λιτότητας που καλλιέργησαν στους λαούς ένα αίσθημα πικρίας με αποτέλεσμα τμήματα του πληθυσμού της να υιοθετούν όλο και πιο αντιευρωπαϊκές θέσεις. Συγκεκριμένα η Ελλάδα, υπέστη και εξακολουθεί να υφίσταται τις συνέπειες αυτής της κρίσης. Η κρίση αυτή είχε και έχει βαρύτατες επιπτώσεις στα εισοδήματα με αποτέλεσμα οι συνθήκες διαβίωσης να υφίστανται διαρκή επιδείνωση. Ένα επίσης σοβαρό αποτέλεσμα αυτής της κρίσης είναι και η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων λόγω της βαρύτερης φορολογικής επιβάρυνσης των μη εχόντων έναντι των πλουσίων που απολάμβαναν και απολαμβάνουν φορολογική ασυλία. Όπως αναλύουν σε πρόσφατη μελέτη τους1 οι καθηγητές Τ. Γιαννίτσης και Στ. Ζωγραφάκης, οι ανισότητες αυτές δεν οφείλονται μόνο στους μισθούς ή στο μειωμένο συνολικό εισόδημα αλλά και στο φορολογικό σύστημα, στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, στις συντάξεις, αλλά και στη μη δυνατότητα πρόσβασης σε ορισμένα επαγγέλματα (κλειστά επαγγέλματα). Η νέα ελληνική πραγματικότητα που δημιουργήθηκε είτε ως αποτέλεσμά της κρίσης, είτε επειδή η κρίση φανέρωσε την πραγματική κατάσταση, μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με γενναίες και γρήγορες πολιτικές αποφάσεις.
Κατά τον ίδιο τρόπο, η κρίση που ταλανίζει την Ευρώπη, η οποία πλέον δεν είναι μόνο οικονομική αλλά και πολιτική και κρίση ταυτότητας, μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με σοβαρές πολιτικές αποφάσεις και με ηγέτες που διαθέτουν ανάστημα ανάλογο του ύψους των προβλημάτων. Η Ευρώπη αυτή τη στιγμή είναι διχασμένη ανάμεσα στους ευρωπαϊστές και στους αντιευρωπαϊστές, σε αυτούς που θέλουν το ευρώ και σε αυτούς που προτιμούν να επιστρέψουν στο εθνικό τους νόμισμα, σε αυτούς που πιστεύουν σε μία ενωμένη και δυνατή ΕΕ και σε αυτούς που πιστεύουν ότι η χώρα τους θα πορευτεί καλύτερα και θα είναι ισχυρότερη εκτός ΕΕ. Είναι λογικό τα μέτρα που λαμβάνονται λόγω της κρίσης, η έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης ακόμα και η έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησης σε ορισμένες περιπτώσεις να απομακρύνουν τον κόσμο από την ιδέα της ΕΕ. Με την τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα μόνο οραματιστές ηγέτες, στις θέσεις ευθύνης των ευρωπαϊκών οργάνων, μπορούν να δώσουν ελπίδα ξανά στους ευρωπαϊκούς λαούς και να αποκαταστήσουν την πίστη των λαών στο ευρωπαϊκό όραμα. Φυσικά, χρειάζεται και επαναπροσδιορισμός της στρατηγικής της ΕΕ, κυρίως με αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας (6 εκατομμύρια ευρωπαίοι έχουν χάσει τη δουλειά τους την περίοδο της κρίσης) και ιδίως με την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων που τους οδηγεί όχι μόνο στο να χάνουν την πίστη τους στην ευρωπαϊκή ιδέα αλλά και στην περιθωριοποίηση.
Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να ακουστούν, τώρα που η ΕΕ περνάει αυτή την κρίση, φωνές υπέρ του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Αυτής της μοναδικής οντότητας στην ανθρώπινη ιστορία. Είναι σημαντικό να τονιστούν οι ευρωπαϊκές αξίες και να μετατραπούν σε πράξεις. Γιατί η Ευρώπη δεν είναι μόνο η Ευρώπη της οικονομίας και του ευρώ, είναι η Ευρώπη της αλληλεγγύης, των αξιών, της φιλοσοφίας, των κοινών ιδανικών και κυρίως των πολιτών. Αυτή η Ευρώπη μπορεί να ενώσει ξανά τους λαούς της. Ας πάρουμε για παράδειγμα την κινητοποίηση του κόσμου μετά το φοβερό γεγονός στο Charlie Hebdo. Εκεί ο κόσμος έδειξε ότι υπάρχει και η άλλη πλευρά της Ευρώπης, αυτή που μπορεί να ενώσει τον κόσμο. Γιατί οι αξίες ανήκουν στους λαούς της και αυτές είναι που κάνουν την ΕΕ μοναδική. Ας κατανοήσουμε λοιπόν ότι η ΕΕ πρέπει να ανήκει στους πολίτες της και ότι πέρα από τις αγορές, που φυσικά είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες, υπάρχουν και οι αξίες, ο πολιτισμός και ο ανθρωπισμός. Υπάρχουν τα ιδανικά, που οραματίστηκαν και διατύπωσαν οι θεμελιωτές της ευρωπαϊκής ιδέας, που πρέπει να διαφυλαχτούν ως κόρη οφθαλμού και πάνω στα οποία πρέπει να επαναπροσδιοριστεί η Ευρώπη.
* Η Βίκυ Πετρουνάκου είναι Πολιτικός Επιστήμονας, μέλος του ΔΙΚΤΥΟΥ