Η θεματολογία, οι συμμετοχές, τα ποιοτικά συμπεράσματα και τα αποτυπώματα της φετινής συνάντησης, του σημαντικότερου ετήσιου συνεδριακού γεγονότος θεμάτων Ασφαλείας του κόσμου.
MSC – Munich Security Conference
Η Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου ιδρύθηκε το 1963 από τον Ewald-Henrich von Kleist-Schmenzin, πρώην αξιωματικό του γερμανικού στρατού, ο οποίος συμμετείχε τον Ιούλιο του 1944 σε μια αποτυχημένη προσπάθεια δολοφονίας του Χίτλερ. Σκοπός της αρχικής σύστασης του φόρουμ ήταν η συγκέντρωση ηγετών και εμπειρογνωμόνων της άμυνας και της διπλωματίας προκειμένου να συζητούν την κατάσταση στο ΝΑΤΟ και τις σχέσεις των δυνάμεων στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Με το πέρασμα των χρόνων όμως, έχει μετεξελιχθεί στην σημαντικότερη παγκοσμίως διάσκεψη θεμάτων Ασφαλείας, στην οποία εκπροσωπούνται υπερδυνάμεις και κράτη από ολόκληρη την επικράτεια, πέραν της Βορειοατλαντικής συμμαχίας, σε υψηλό ή και ύψιστο πολιτικό επίπεδο. Μαζί με τους ηγέτες, τους πολιτικούς και διπλωματικούς εκπροσώπους, εκατοντάδες ακόμα συμμετέχοντες εμπειρογνώμονες και εκπρόσωποι Ινστιτούτων, Think Tanks και ΜΜΕ, συζητούν και αναλύουν είτε μπροστά στα φώτα της δημοσιότητας, είτε σε ειδικές κλειστές συνεδρίες, την παγκόσμια ατζέντα ζητημάτων Ασφαλείας και Άμυνας.
Ατζέντα 2020
Στην συνάντηση του 2020 το κεντρικό σύνθημα των διοργανωτών ήταν ο γερμανικός νεολογισμός «westlessness», θέτοντας μέσα από αυτόν όρο τον προβληματισμό για τις συνεχείς ανακατατάξεις δυνάμεων που συντελούνται παγκοσμίως στο πεδίο της Ασφάλειας. Ο προβληματισμός αυτός συνοδεύτηκε και από μια σειρά ερωτήσεων που καθόρισαν το πνεύμα της διάσκεψης όπως «Γίνεται ο κόσμος λιγότερο δυτικόστροφος; Γίνεται η ίδια η Δύση λιγότερη δυτικόστροφη; Τι σημαίνει αυτό για τον κόσμο, ποιες δυνάμεις και ποιοι νέοι ανταγωνισμοί θα προκληθούν στη νέα εποχή;».
Μέσα στο πνεύμα του κεντρικού συνθήματος αναπτύχθηκαν ζητήματα όπως, η ισορροπία δυνάμεων εντός κι εκτός του ΝΑΤΟ υπό το πρίσμα των αντιλήψεων Τραμπ και των ρόλων Κίνας και Ρωσίας, η πορεία της «αμυντικής ολοκλήρωσης» της Ευρώπης, η οποία περνά μέσα από την αναδόμηση του Γαλλό-γερμανικού άξονα και τις αναταράξεις από το Brexit, οι διαξιφισμοί μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας στην ανάπτυξη των δικτύων 5G και ο ρόλος της Ευρώπης, οι αναμετρήσεις, οι συγκρούσεις και τα ανοιχτά μέτωπα αυτή τη στιγμή στα διάφορα σημεία του πλανήτη (όπως Λιβύη, Ιράν, Υεμένη κλπ), οι εξελίξεις στο μέτωπο της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας αλλά και ζητήματα «επικαιρότητας» όπως η απειλή της εξάπλωσης του Κορονοϊού.
Σημαντικότερες παρουσίες και απουσίες
Από τις 14 έως τις 16 Φεβρουαρίου στο Μόναχο βρέθηκαν 35 αρχηγοί κρατών με περισσότερους από 500 πολιτικούς και κρατικούς αξιωματούχους από τους τομείς Εξωτερικών και Άμυνας καθώς και στελέχη υπηρεσιών ασφαλείας μαζί με εκατοντάδες άλλους εκπροσώπους Ιδρυμάτων, Think Tank και ΜΜΕ. Ανάμεσα τους ο Γάλλος Πρόεδρος Ε. Μακρόν, οι Υπουργοί Εξωτερικών των ΗΠΑ, της Κίνας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Γερμανίας, του Ιράν κ.α., ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, ο Ύπατος Εκπρόσωπος Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ, η πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ Ν. Πελόζι, ο Γενικός Δντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο ιδρυτής του Facebook Μ. Ζουκεμπέργκ κ.α.. Αντίστοιχα από την φετινή διάσκεψη απουσίαζε η Γερμανίδα Καγκελάριος Α. Μέρκελ (παραβρέθηκε σχεδόν ολόκληρη η πολιτειακή ηγεσία, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Βουλής κ.α.) αλλά η απουσία που σχολιάστηκε περισσότερο από συμμετέχοντες και αναλυτές ήταν η ισχνή εκπροσώπηση του Ηνωμένου Βασιλείου με δύο σημαντικούς αξιωματούχους (τον Υπουργό Άμυνας και τον επικεφαλής της MI6) να ακυρώνουν την τελευταία στιγμή την συμμετοχή τους. Η πρόεδρος της αμερικανικής Βουλής εξέφρασε την ανησυχία της για την στάση του Ηνωμένου Βασιλείου, συνδέοντας την εμμέσως με τις πρόσφατες εξελίξεις στο Brexit και ευχόμενη να μην έχει συνέχεια.
Η ευρωπαϊκή ισορροπία στον άξονα Ουάσιγκτον – Πεκίνου
Η αμερικανική αντιπροσωπία στη διάσκεψη του Μονάχου, η οποία ήταν από τις πολυπληθέστερες και με ισχυρή αντιπροσωπευτικότητα, σχεδόν αποκλειστικά κινήθηκε στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης ΗΠΑ – Κίνας, προσπαθώντας να εντάξει την οπτική αυτή στο ευρύτερο πλαίσιο της δοκιμασίας ισχύος μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Τόσο ο υπουργός Εξωτερικών Μ. Πομπέο όσο και η πρόεδρος της Βουλής Ν. Πελόζι, έθεταν πιεστικά διλήμματα στην ευρωπαϊκή πλευρά, πως πρέπει να «διαλέξει ανάμεσα στην δημοκρατία και την αυτοκρατορία» ή ανάμεσα «στην τεχνολογική ασφάλεια και την τεχνολογική υποταγή». Η ευρωπαϊκή πλευρά, η οποία εκφράστηκε μέσα από τον ύπατο εκπρόσωπο Ζ. Μπορέλ αλλά και από τον Γερμανό Πρόεδρο Στάινμάγερ και τον Πρόεδρο της Budestag Β. Σόιμπλε, εμφανίστηκε με πνεύμα συνεργατικότητας προς τους παραδοσιακούς συμμάχους αλλά και ουδετερότητας ως προς την διαμάχη των δύο υπερδυνάμεων. Κατά σειρά εξέφρασαν επιφυλάξεις για την ασκούμενη πολιτική Τραμπ στη Συρία και την αντιμετώπιση του διεθνούς δικαίου, με τον Γερμανό πρόεδρο να «αναχαιτίζει» τα πυρά του δέχθηκε η Κίνα ακόμα και για την εξάπλωση του Κορονοϊού από Αμερικανούς αξιωματούχους, ζητώντας «αλληλεγγύη για όσα έκτακτα βιώνει η χώρα». Ως προς το θέμα της τεχνολογίας, χαρακτηριστική ήταν η φράση του Β. Σόιμπλε ο οποίος ανέφερε σε μια αποστροφή ρεαλισμού και διπλωματίας πως «η λύση βρίσκεται κάπου ανάμεσα στον καπιταλισμό της Silicon Valley και στον αυταρχισμό του Πεκίνου».
Παρόλα αυτά, από τις συζητήσεις δεν έλειψε ο κοινός ευρώ-αμερικανικός προβληματισμός για την διεύρυνση της επιρροής της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή, την Αφρική και τη Νότια Αμερική, καθώς και την αυξανόμενη σύνδεση με το Πεκίνο σε θέματα εμπορίου και στρατιωτικού υλικού, όπως και για την ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας της Κίνας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Οι αμερικανικές πιέσεις –επί γερμανικού εδάφους- δεν θα μπορούσαν να μην αγγίξουν και το ζήτημα του Nord Stream 2 για τον οποίο ο κ. Πομπέο ανέφερε πως «θα καταστήσει την Ευρώπη σημαντικά εξαρτημένη ενεργειακά από τη Ρωσία» ενώ διπλωματικοί κύκλοι έκαναν λόγο για αύξηση της αμερικανικής πίεσης προς Ευρωπαίους ηγέτες στο συγκεκριμένο θέμα, το επόμενο χρονικό διάστημα.
Ο Μακρόν ηνίοχος στο ευρωπαϊκό αμυντικό άρμα
Μεγάλο μέρος των συζητήσεων επικεντρώθηκε και στον ενδο-ευρωπαϊκό προβληματισμό για την αμυντική ολοκλήρωση της ΕΕ, ιδιαίτερα μετά και την τυπική διεκπεραίωση του Brexit. Από την δυναμική και ουσιαστική παρουσία του Γάλλου προέδρου Μακρόν κυριάρχησε περισσότερο η μεταστροφή του στο ζήτημα της ενταξιακής πορείας Βόρειας Μακεδονίας και Αλβανίας στην ΕΕ. Πίσω όμως από αυτήν την πολιτική ξεδιπλώθηκε σύμφωνα με τις πιο επεξεργασμένες αναλύσεις, ολόκληρη η αρχιτεκτονική του για το νέο ενιαίο ευρωπαϊκό αμυντικό οικοδόμημα, το οποίο φαίνεται προς το παρόν να μην συμβαδίζει πλήρως με τις αντιλήψεις του Βερολίνου. Ο Γάλλος πρόεδρος εμφανίστηκε ένθερμος υποστηρικτής ενός ενιαίου αμυντικού μέλλοντος για την Ευρώπη το οποίο οφείλει να δομήσει τις δυνάμεις του με περισσότερη αυτονομία, λαμβάνοντας υπόψη την νέα πραγματικότητα στο ΝΑΤΟ και τις τάσεις αποστασιοποίησης των ΗΠΑ. Σε αυτό το πλαίσιο ενέταξε και την αρχική του στάση απέναντι στις δύο βαλκανικές χώρες, οι οποίες αποτελούν ζώνες απόλυτης νατοϊκής επιρροής. Για το ίδιο ζήτημα, η Γερμανική πλευρά φαίνεται να κινείται με βραδύτερους ρυθμούς και να συνεχίζει να επενδύει στην πλήρη και με τους παλαιούς όρους νατοϊκή συμπόρευση. Σε κάθε περίπτωση η πρόταση Μακρόν βρίσκεται πλέον στο τραπέζι και με την παράλληλη κίνηση «καλής θέλησης» στο πεδίο της ευρωπαϊκής διεύρυνσης, δείχνει αποφασισμένος να την θέσει σε τροχιά υλοποίησης, μέσα από επαναδιαπραγμάτευση των όρων δόμησης του Γάλλο-γερμανικού άξονα.
Δεν τρομάζει την Ευρώπη το 5G
Η ενιαία και πλήρως ευθυγραμμισμένη παρουσία των ΗΠΑ στο Μόναχο δεν θύμιζε σε τίποτα τους ομηρικούς καβγάδες μεταξύ του προέδρου Τράμπ και της προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων Ν. Πελόζι. Η κυρία Πελόζι τοποθετήθηκε στην διάσκεψη ταυτιζόμενη πλήρως με τα επιχειρήματα του αμερικανού προέδρου σχετικά με τους κινδύνους που ενέχει η εισχώρηση της Huawei και της Κίνας στην κατασκευή και έλεγχο των ευρωπαϊκών δικτύων 5G. Η επιχειρηματολογία της αμερικανικής πλευράς κινήθηκε γύρω από ζητήματα ασφάλειας και δημοκρατίας, μίλησαν για πιθανότητα «μη αναστρέψιμης» ζημιάς και «εκχώρησης κυριαρχικών δικαιωμάτων δημοκρατικών κρατών σε αυταρχικό καθεστώς», για μια κρατικά ελεγχόμενη οικονομία χωρίς ανάπτυξη του ανταγωνισμού αλλά και για πολλά κρούσματα αντιγραφών και κλοπών πνευματικής ιδιοκτησίας. Σε αυτόν το ρυθμό η αντιπροσωπία των ΗΠΑ κατανάλωσε αρκετό χρόνο στην διάσκεψη προκειμένου να πείσει την Ευρώπη να συνεργαστεί στενά μόνο με τις ΗΠΑ στον συγκεκριμένο τομέα. Σύμφωνα με τις ουδέτερες και ψυχρές τοποθετήσεις των ευρωπαίων αξιωματούχων, οι εκκλήσεις αυτές δεν βρήκαν ευήκοα ώτα, δείχνοντας πως η Ευρώπη παραμένει στην μέχρι σήμερα στρατηγική ευρύτερων και αμφίπλευρων συνεργασιών στον τομέα της τεχνολογίας. Στην διάσκεψη συμμετείχε ακόμα και ο ιδρυτής του Facebook Μ. Ζουκεμπεργκ, ο οποίος δεσμεύθηκε ενώπιον των συνέδρων και των ΜΜΕ πως το facebook «έχει πλέον πάρει το μάθημά του» σε θέματα ασφάλειας και ειδικά πολιτικής προπαγάνδας και πως με τους αυστηρούς κανόνες που πληρούνται, τόσο αυτοματοποιημένα όσο και με την ευθύνη ειδικευμένου προσωπικού, δεν πρόκειται να επαναληφθούν φαινόμενα του παρελθόντος.
Οι ενεργές εστίες στον πλανήτη
Οι διπλωματικές και πολεμικές αναμετρήσεις και συγκρούσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή στα διάφορα σημεία του πλανήτη δεν θα μπορούσαν να απουσιάσουν από την ατζέντα των συζητήσεων του Μονάχου. Συγκεκριμένα στα τραπέζια των συζητήσεων αναλύθηκε η κατάσταση στις εξής περιοχές:
- Αφγανιστάν: Η πιο αιματηρή ενεργή σύγκρουση παγκοσμίως αυτή τη στιγμή. Εκκρεμούν εντός του 2020 ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των ΗΠΑ και των Ταλιμπάν, προκειμένου να υπάρξει ελπίδα κατάπαυσης του πυρός στην πιο πολύνεκρη συμπλοκή επί γης που βρίσκεται σε εξέλιξη.
- Υεμένη: Η κατάσταση στην Υεμένη φιλτράρεται μέσα από την αντιπαλότητα στην Μέση Ανατολή μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ με τις περιφερειακές συμμαχίες τους. Η πρόσφατη προσπάθεια για εκεχειρία μετά την παρέμβαση της Σαουδικής Αραβίας δεν φαίνεται να έχει αποτέλεσμα όσο δεν μειώνεται η ένταση στο Ιράν.
- Αιθιοπία: Η μεταβατική περίοδος του πρωθυπουργού Abiy Ahmed παραμένει πηγή της ελπίδας, αλλά ο κίνδυνος βίαιης διάσπασης της χώρας παραμένει. Αρκετοί αναλυτές συγκρίνουν την κατάσταση στην Αιθιοπία με την διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας τη δεκ. ’90 με καταστροφικές συνέπειες για μια ήδη προβληματική περιοχή της Αφρικής. Μια ευρεία διεθνής προσπάθεια αποτροπής θα είναι κρίσιμο στοίχημα για το 2020.
- Μπουρκίνα Φάσο: Η χώρα καταπολεμά μια ισλαμιστική μαχητική εξέγερση, η οποία ξεκίνησε στην βόρεια πλευρά της, αλλά έχει εξαπλωθεί σε πολλές άλλες αγροτικές περιοχές. Απαιτείται καλύτερη ανταλλαγή πληροφοριών με γείτονες χώρες και αυστηρότεροι έλεγχοι στα σύνορα προκειμένου να αποτραπεί η διάδοση της αναταραχής.
- Λιβύη: Οι ξένες δυνάμεις έχουν εντείνει δραματικά τη εμπλοκή τους στη Λιβύη, η οποία έχει μετατραπεί σε αρένα εξωτερικού ανταγωνισμού μετά την ανατροπή του Συνταγματάρχη Καντάφι το 2011. Η θέληση αυτών των εμπλεκόμενων δυνάμεων να πιέσουν τους συμμάχους τους στη Λιβύη σε διαπραγματεύσεις φαίνεται ασαφής – οι προβλέψεις για το 2020 μιλούν για επιδείνωση της έντασης και των εχθροπραξιών.
- Οι ΗΠΑ, το Ιράν, το Ισραήλ και ο Περσικός Κόλπος: Οι σχέσεις ΗΠΑ και Ιράν εντάθηκαν εκρηκτικά μέσα στο 2019 και το 2020 φορτίζεται πλήρως από αυτές τις εξελίξεις, παρότι δεν υπήρξε μέχρι στιγμής συνέχεια στη διαμάχη. Πιθανόν η κάθε πλευρά να περιμένει μια πρώτη κίνηση υποχώρησης από την αντίπαλη προκειμένου να υπάρξει εκτόνωση της κρίσης.
- Οι ΗΠΑ και η Βόρεια Κορέα: Οι νέες πυρηνικές δοκιμές που διενήργησε η Πιονγιάνγκ για τη βελτίωση της τεχνολογίας πυραύλων της στα τέλη του 2019, έφραξαν τον δρόμο στις διπλωματικές συζητήσεις. Το 2020, κάθε πιθανότητα για μια συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ και Β. Κορέας θα εξαρτηθεί σχετικά με το αν και οι δύο αποστασιοποιούνται από την ανταλλαγή προκλήσεων και επίδειξης ισχύος.
- Κασμίρ: Η διαμάχη μεταξύ της Ινδίας και του Πακιστάν το 2019 πάνω από την αμφισβητούμενη περιοχή του Κασμίρ έφερε ξανά στην επιφάνεια μια ξεχασμένη αντιπαράθεση. Το Νέο Δελχί δεν φαίνεται να έχει χαράξει μακροπρόθεσμα σχέδια για την συγκεκριμένη εμπλοκή. Αν προκύψει νέα κρίση, ιδίως με του αντάρτες του Κασμίρ, ίσως χρειαστεί οι ξένες δυνάμεις να ρίξουν το βάρος στη διατήρηση της ειρήνης στα αμφισβητούμενα σύνορα.
- Βενεζουέλα: Παρά την πολιτικο-στρατιωτική εξέγερση, η κυβέρνηση Μαδούρο ξεπέρασε το μποϊκοτάζ και τις αμερικανικές κυρώσεις. Παραμένει βέβαια απομονωμένη και στερείται πόρων, ενώ επτά εκατομμύρια πολίτες της Βενεζουέλας χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια και οι δημόσιες υπηρεσίες καταρρέουν.
- Ουκρανία: Ο νέος Πρόεδρος της Ουκρανίας φέρνει φρέσκο αέρα και θετική ενέργεια στις προσπάθειες για τον τερματισμό της εξαετούς σύγκρουσης μεταξύ Κίεβο και Ρωσίας – υποστηριζόμενων αυτονομιστών. Ωστόσο, αν και η ειρήνη φαίνεται λίγο πιο κοντά τώρα σε σχέση με ένα χρόνο πριν, δεν μπορεί να θεωρείται σε καμία περίπτωση ούτε δεδομένη, ούτε εύκολη.
Στην σκιά το Κορονοϊου
Το ζήτημα εξάπλωσης του Κορονοϊού δεν επηρέασε μόνο τις γεωπολιτικές συζητήσεις. Κινέζοι αξιωματούχοι και ο Γενικός Δντης του ΠΟΥ μίλησαν στους συνέδρους για τα μέτρα που λαμβάνονται, για τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν και τις διεθνείς συνεργασίες επάνω στην μείζονα αυτή κρίση. Ταυτόχρονα αποτέλεσε και «πονοκέφαλο» για τους διοργανωτές του συνεδρίου οι οποίοι ανακοίνωσαν πως είχαν λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα και εφάρμοσαν τα σχετικά πρωτόκολλα ασφαλείας προκειμένου να μην κινδυνέψει η υγειονομική ασφάλεια του συνεδρίου. Η εμφάνιση άλλωστε του Κινέζου υπουργού Εξωτερικών Wang Yi στο Μόναχο ήταν η πρώτη δημόσια εμφάνιση Κινέζου ανώτατου αξιωματούχου εκτός Κίνας μετά το ξέσπασμα εξάπλωσης του ιού.
Η ελληνική συμμετοχή
Η χώρα μας εκπροσωπήθηκε στη διάσκεψη από τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας κ. Παναγιωτόπουλο. Ο Έλληνας υπουργός συναντήθηκε με τους ομολόγους του, του Λιβάνου και της Γεωργίας, τον κοινοβουλευτικό υφυπουργό Αμύνης της Γερμανίας και τον επικεφαλής των πολιτικών στρατιωτικών Υποθέσεων του Ισραήλ καθώς και με αρκετούς αμερικανούς γερουσιαστές και μέλη της βουλής των αντιπροσώπων.
Στο επίκεντρο των συνομιλιών βρέθηκε η στρατηγική σχέση της Ελλάδος με τις Η.Π.Α., η σημασία του προσφάτως υπογραφέντος Πρωτοκόλλου Τροποποιήσεως της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συμφωνίας (MDCA) για την εντατικοποίηση της διμερούς συνεργασίας στον αμυντικό και αμυντικοτεχνικό τομέα και την προώθηση της ασφάλειας και σταθερότητας. Επίσης υπογραμμίστηκε η συμβολή των τριμερών σχημάτων συνεργασίας με την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο για την προαγωγή της ειρήνης, της ασφάλειας και της σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή.
Πηγές:
Ανακοινώσεις και αναλύσεις ιδρυμάτων:
ECFR | ACDE | Ινστιτούτο Brookings | (IISS), Ινστιτούτο Μελετών για τις Μελέτες της Κίνας (MERICS) | McKinsey & Company | Pew Research Centre
Δημοσιεύματα και αναλύσεις ΜΜΕ:
Euractiv | Aljazeera | Independent | CNBC | Xinhuanet | Foreign Policy | Modern Diplomacy | ΑΠΕ/ΜΠΕ | JapanTimes