Το κείμενο αφιερώνεται στη μνήμη του Μιχάλη Παπαγιαννάκη | Δανέλλης Σπύρος
Η επέτειος της διακήρυξης ίδρυσης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων από τον Γάλλο Πρωθυπουργό Ρομπέρ Σουμάν, που τιμούμε στις 9 Μαΐου (1950), ταυτίζεται με την 8η Μαΐου (1945), ημέρα εορτασμού της απελευθέρωσης της Ευρώπης από τους Ναζί, και λήξης του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.
Φέτος, που η Ε.Ε. γιορτάζει τα 54α γενέθλιά της, και η Ελλάδα ως χώρα μέλος τριανταρίζει, η υπενθύμιση της σύνδεσης των δυο γεγονότων δεν είναι επετειακή. Γιατί η Ευρώπη ανταποκρίνεται στον πολιτικό της ρόλο με μια ανώριμη ανάγνωση της πραγματικότητας και αργά, γερασμένα αντανακλαστικά!
Σήμερα στην κρίση του μεγάλου αλλά εσκεμμένα ημιτελούς επιτεύγματος της Νομισματικής Ένωσης και του Ευρώ, προστίθεται η αμφισβήτηση της Συνθήκης Σένγκεν. Δεν είναι τυχαίο. Η αναβίωση των εσωτερικών συνόρων θα δυναμιτίσει το πιο μεγαλεπήβολο πολιτικό εγχείρημα της σύγχρονης ιστορίας, την εθελοντική συμμετοχή κυρίαρχων κρατών σ΄ ένα στενά συνδεδεμένο υπερεθνικό σύνολο.
Παράλληλα κυριαρχεί η αναβίωση των ευρωφοβικών στερεοτύπων, όχι τόσο στο δημόσιο λόγο–ίσως, αν συνέβαινε αυτό, θα σήμαινε και αναγνώριση ενός προβλήματος προς λύση- όσο στις αντιλήψεις και τις προωθούμενες πολιτικές αποδόμησης της ευρωπαϊκής ιδέας. Λαϊκιστές, ακροδεξιοί και αριστεροί συνεπικουρούμενοι από ευρωπαϊκά ΜΜΕ καλλιεργούν τον αντιευρωπαϊσμό, με επιτυχία. Στην Ελλάδα, μάλιστα, φιλοτεχνείται στη συνείδηση της κοινωνίας η εικόνα μιας Ένωσης αποκλειστικά υπεύθυνης για τη σημερινή κατάσταση της χώρας. Σ΄ ένα μεγάλο εύρος πολιτικών δυνάμεων και συλλογικοτήτων στη χώρα μας η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο δήμιος, ενώ το πιο δυναμικό υποσύνολό τους, οι ακροδεξιοί σχηματισμοί, θεωρούν την Ευρώπη κάστρο προς ανακατάληψη και τους μετανάστες εχθρούς προς αφανισμό. Οικοδομείται δηλαδή, μεθοδικά και γρήγορα ένα πλέγμα ξενοφοβικών, μισαλλόδοξων και εθνικιστικών αισθημάτων που στο γόνιμο έδαφος της οικονομικής και πολιτικής ανασφάλειας αποδίδει καρπούς. Απομακρυνόμαστε και ως κοινωνία και ως πολιτική από την Αλληλεγγύη, τη Δημοκρατία, το σεβασμό των δικαιωμάτων, ανθρώπου και πολίτη. 66 χρόνια από τις θηριωδίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αποδεικνύονται αρκετά, όπως και τα 20 χρόνια από τον Ψυχρό Πόλεμο, για να ξεχάσουμε τα εγκλήματα και τις διδαχές της Ιστορίας.
Σήμερα η παγκοσμιοποίηση και οι δυσμενείς συνέπειές της κορυφώνονται, το κέντρο βάρους της παγκόσμιας ισχύος μετακινείται προς την Ασία και εξωθεσμικά οικονομικά κέντρα αναδεικνύονται ρυθμιστές της παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης. Η πολιτική σήμερα, πιο σύνθετη από ποτέ, αμήχανη και αποδυναμωμένη απειλείται και η ανάγκη για ισχυρή, αποτελεσματική και ουσιαστικά Ενωμένη Ευρώπη είναι η μόνη διέξοδος.
Η υποχώρηση της ιδέας της Ενωμένης Ευρώπης μάς βρίσκει σε μια στιγμή αναιμικών και άτολμων ευρωπαϊκών ηγεσιών, απορροφημένων στις εθνικές πολιτικές, χωρίς ικανότητες έμπνευσης και καθοδήγησης των ευρωπαϊκών λαών, χωρίς δυνατότητα απόδειξης της αποτελεσματικότητας των ακολουθούμενων πολιτικών. Κανένας ευρωπαίος πολιτικός πια δεν απευθύνεται στο σύνολο των ευρωπαϊκών λαών.
Στην επικίνδυνη αυτή συγκυρία τα μηνύματα εγρήγορσης της ευρωπαϊκής συνείδησης πληθαίνουν και μαζί τους ο προβληματισμός και οι φωνές από το χώρο της πολιτικής, της διανόησης, της ενεργού κοινωνίας, που επανέρχονται στο όραμα της ομόσπονδης Ευρώπης, κόντρα στον καιρό και τους αυτοματισμούς του.
Γιατί αντιλαμβανόμαστε ότι στα πιεστικά προβλήματα, που συσσώρευσε ο διακυβερνητισμός στην Ευρώπη, μόνο με την ενίσχυση του κοινοτικού χαρακτήρα της, συνειδητά, σκόπιμα και με γρήγορους ρυθμούς, μπορούμε να ανταποκριθούμε .
Αντί εορταστικών λόγων, λοιπόν, για τη διπλή διάσταση της 9ης Μαΐου, παραθέτω το μανιφέστο του Spinelli Group, που ξαναγεννήθηκε τους κρίσιμους τελευταίους μήνες, όπου συμμετέχουν έμπειροι πολιτικοί και ενεργοί πολίτες απ΄ όλο το φάσμα των ευρωπαϊκών πολιτικών δυνάμεων. Δεν είναι το καμπανάκι που προειδοποιεί για τον τελευταίο γύρο, είναι η σειρήνα του άμεσου κινδύνου.
«Περισσότερο από ποτέ, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι παγκόσμιες: η κλιματική αλλαγή, η εξάντληση των φυσικών πόρων και η καταστροφή του περιβάλλοντος, η ρύθμιση της χρηματοοικονομικού τομέα, η πυρηνική απειλή και η συλλογική ασφάλεια, η εφαρμογή ενός δικαιότερου διεθνούς εμπορίου, η οικοδόμηση της ειρήνης…
Σε αυτό το νέο κόσμο, κάθε ευρωπαϊκή χώρα αποτελεί μικρή χώρα. Αλλά έχουμε ένα πλεονέκτημα: έχουμε δημιουργήσει από κοινού την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρόκειται για μια αξιόλογη κατασκευή, στο πλαίσιο της οποίας τα κράτη της Ευρώπης, ακόμη κι αυτά που χωρίζονταν από παρατεταμένες συγκρούσεις, αποφάσισαν να συμβιώσουν «ενωμένα στην πολυμορφία» και αποτελούν μια Κοινοπολιτεία, μια κοινότητα με την πραγματική έννοια της λέξης.
Δυστυχώς, ενώ οι τεράστιες προκλήσεις μιας πολύπλευρης κρίσης απαιτούν κοινές προσεγγίσεις, τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πολλοί πολιτικοί ενδίδουν στον πειρασμό της αποκλειστικά εθνικής σωτηρίας. Σε μια εποχή αλληλεξάρτησης και σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, η προσκόλληση στην εθνική κυριαρχία και τον διακυβερνητισμό όχι μόνο υποσκάπτει το ευρωπαϊκό πνεύμα, αλλά αποτελεί εθισμό στην πολιτική ανικανότητα.
Σήμερα τα πράγματα κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση, προς μια πιο χαλαρή, αντί για στενότερη Ένωση, προς μια πιο εθνική παρά μεταεθνική Ευρώπη. Αφήνοντας μετέωρο το κοινοτικό πνεύμα, τα κράτη μέλη επιτρέπουν στο βραχυπρόθεσμο εθνικό συμφέρον να σκιάζει το κοινό όραμα. Ευνοούν διακυβερνητικές λύσεις αντί για ευρωπαϊκές λύσεις. Σχεδόν μέχρι το σημείο της διάλυσης του ευρώ, του πλέον χειροπιαστού συμβόλου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Είμαστε αντίθετοι με αυτήν την οπισθοδρομική και αντιδραστική κατεύθυνση. Η Ευρώπη έχει και πάλι απαχθεί – από ένα συνασπισμό εθνικών πολιτικών. Είναι καιρός να τη φέρουμε πίσω. Πιστεύουμε πως δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για την επιβράδυνση της περαιτέρω ολοκλήρωσης της Ευρώπης, αλλά αντίθετα για την επιτάχυνσή της. Η ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει αποδείξει ότι η απάντηση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι «περισσότερη» Ευρώπη και όχι «λιγότερη». Μόνο με ευρωπαϊκές λύσεις και με ένα ανανεωμένο ευρωπαϊκό πνεύμα θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις παγκόσμιες προκλήσεις.
Ο εθνικισμός είναι μια ιδεολογία του παρελθόντος. Στόχος μας είναι μια ομοσπονδιακή και μεταεθνική Ευρώπη, μια Ευρώπη των πολιτών. Αυτό ήταν το όνειρο για την επίτευξη του οποίου εργάστηκαν τόσο σκληρά οι ιδρυτές της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Αυτό ήταν το έργο του Altiero Spinelli. Για αυτήν την Ευρώπη θα προσπαθήσουμε. Επειδή αυτή είναι η Ευρώπη του μέλλοντος.»
Υ.Γ. Ο Αλτιέρο Σπινέλλι (1907 – 1986) υπήρξε συγγραφέας και πολιτικός, στέλεχος της Αντίστασης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένας από τους ιδεολογικούς «Πατέρες» του φεντεραλισμού και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αγωνίστηκε για την ευρωπαϊκή ενοποίηση ως Επίτροπος και ως ευρωβουλευτής μέχρι την ημέρα του θανάτου του.
