Ζητήματα που πρέπει να θυμόμαστε όχι μονάχα την παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας….
Σύμφωνα με την έρευνα του 2017 Ειδικού Ευρωβαρόμετρου για τις γυναίκες στην πολιτική, το 86% των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι μια γυναίκα πολιτικός μπορεί να εκπροσωπήσει τα συμφέροντά τους καλύτερα από ότι ένας άνδρας. Αν ισχύει αυτό, τι λένε οι αριθμοί σε επίπεδο εκπροσώπησης των γυναικών εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο;
Λόγω του ακτιβισμού των γυναικείων κινημάτων και οργανώσεων αλλά και των συμμάχων τους, το πολιτικό τοπίο στην Ευρώπη διαμορφώνεται σήμερα πιο ισορροπημένο όσον αφορά τη συμμετοχή γυναικών και ανδρών στην πολιτική από ό, τι πριν από έναν αιώνα, όταν οι γυναίκες σε πολλές χώρες της ΕΕ όπως είναι το Λουξεμβούργο, η Ιρλανδία, η Αυστρία και οι Κάτω Χώρες συμμετείχαν για πρώτη φορά στις εθνικές εκλογές και κατέκτησαν θέσεις στο εθνικό κοινοβούλιο ή ανέλαβαν υπουργικές θέσεις. Σήμερα, τρία κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Γερμανία, Ρουμανία και Ηνωμένο Βασίλειο – έχουν γυναίκες πρωθυπουργούς, ενώ τα ευρήματα σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών στη λήψη αποφάσεων δείχνουν ότι χώρες όπως η Ισπανία, η Σουηδία και η Γαλλία έχουν διασφαλίσει εμπράκτως την ισότιμη εκπροσώπηση των φύλων στις εθνικές κυβερνήσεις. Ωστόσο, στο άλλο άκρο του φάσματος, οι εθνικές κυβερνήσεις της Ουγγαρίας και της Μάλτας έχουν μόνο 7,1% και το 12% εκπροσώπηση των γυναικών αντίστοιχα. Στην Ελλάδα το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στην κυβέρνηση μετά τον τελευταίο ανασχηματισμό φτάνει το 27.4%. Σε κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ οι άνδρες εξακολουθούν να έχουν μεγαλύτερη εκπροσώπηση από τις γυναίκες σε επίπεδο εθνικών κοινοβουλίων και το ίδιο ισχύει και για τα περιφερειακά κοινοβούλια.
Η θέση της γυναίκας στην πολιτική ανά τον κόσμο σήμερα
Το παρακάτω γράφημα απεικονίζει συγκριτικά την εξέλιξη στον μέσο όρο εκπροσώπησης των γυναικών στα εθνικά κοινοβούλια των κράτων μέλων και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η γραμμή για τα εθνικά κοινοβούλια μέχρι το 1996 είναι μόνο ενδεικτική, δεδομένου ότι στοιχεία είναι διαθέσιμα μόνο για ορισμένα κράτη μέλη. Σημαντική αύξηση του ποσοστού των γυναικών στα εθνικά κοινοβούλια μπορεί να παρατηρηθεί στα μέσα της δεκαετίας του 2000, η οποία θα μπορούσε να οφείλεται στη θέσπιση εκλογικών ποσοστώσεων για τα φύλα σε αρκετά κράτη μέλη (Γαλλία, Βέλγιο, Πορτογαλία, Ισπανία) τη συγκεκριμένη αυτή περίοδο.
Πηγή: Γυναίκες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Μονάδα Ισότητας και Διαφορετικότητας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, 2018
Όσον αφορά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το ποσοστό των γυναικών Ευρωβουλευτών ανέρχεται σήμερα στο 36,1%, το οποίο αποτελεί σημαντική, αν και όχι θεαματική εξέλιξη, σε σχέση με το χαμηλό 16,6% που σημειώθηκε στις πρώτες εκλογές ανάδειξης του σώματος του Ευρωκοινοβουλίου το 1979. Το παρακάτω γράφημα απεικονίζει τον συνολικό αριθμό των εδρών σε κάθε κράτος μέλος και το ποσοστό εκείνων που κατέχουν σήμερα οι γυναίκες. Η χώρα μας βρίσκεται χαμηλά, στην 6η θέση από το τέλος, απέχοντας αρκετά από τον μέσο Ευρωπαϊκό όρο (36.1%) και θεαματικά μακριά από το 76.9% της Φινλανδίας – μια παράδοση που πάει βαθιά στον χρόνο. Το 1906 η εθνική συνέλευση της Φινλανδίας, Eduskunta, έγινε το πρώτο κοινοβούλιο στον κόσμο που υιοθέτησε την πλήρη ισότητα των φύλων, παρέχοντας εξίσου σε όλους – άνδρες και τις γυναίκες – το δικαίωμα όχι μόνο του εκλέγειν αλλά και του εκλέγεσθαι.
Πηγή: EPRS | European Parliamentary Research Service, 2019
Στις ευρωεκλογές του 2014, οκτώ κράτη μέλη εφάρμοσαν ποσοστώσεις φύλου που αφορούν τη σύνθεση των εκλογικών καταλόγων. Οι ποσοστώσεις φύλου των κρατών μελών είναι ουδέτερες από πλευράς φύλου, με στόχο την αποφυγή της υποεκπροσώπησης τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών. Μόνο δύο κράτη μέλη εφαρμόζουν ισότιμη εκπροσώπηση στα ψηφοδέλτια της τάξης του 50% / 50% – το Βέλγιο και τη Γαλλία. Στην Ελλάδα, την Σλοβενία και την Ισπανία η ρύθμιση περί ποσόστωσης ανα φύλο αφορά στην αντιπροσώπευση του κάθε φύλου τουλάχιστον στο 40% των υποψηφίων, ενώ στην Πορτογαλία το 33% (1/3) κάθε φύλου. Η Πολωνία εισήγαγε για πρώτη φορά σύστημα ποσοστώσεων στις Ευρωεκλογές του 2014, η οποία προβλέπει την αντιπροσώπευση του κάθε φύλου τουλάχιστον στο 35% των υποψηφίων. Προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι οι υποψήφιοι από τα δύο φύλα τοποθετούνται στα ψηφοδέλτια σε θέσεις με καλές πιθανότητες νίκης, ορισμένα κράτη μέλη απαιτούν την εναλλαγή ανδρών και γυναικών στη σειρά τοποθέτησης στα ψηφοδέλτια («zipping»). Αυτή η ρύθμιση εφαρμόζεται σε χώρες όπως η Γαλλία και το Βέλγιο (αφορά μόνο τις δύο πρώτες θέσεις του καταλόγου), η Πορτογαλία και η Σλοβενία (ο εκλογικός νόμος της Σλοβενίας απαιτεί τουλάχιστον έναν υποψήφιο από κάθε φύλο στο άνω μισό του ψηφοδελτίου. Στην Ισπανία, η αναλογία 40% / 60% εφαρμόζεται σε κάθε ομάδα πέντε υποψηφίων που περιλαμβάνεται στον ψηφοδέλτιο.
Το γεγονός ότι ο αριθμός των γυναικών στα κοινοβούλια έχει αυξηθεί δεν σημαίνει ότι έχουν αλλάξει οι πολιτικές ή η δυναμική στη λήψη αποφάσεων. Επιπλέον, διάφορες έρευνες (π.χ. του European Women’s Lobby και του World Economic Forum) δείχνουν ότι οι ποσοστώσεις έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα αν δεν υπάρχουν κάποιες βασικές προϋποθεσεις προϋποθέσεις. Εκπαιδευτικά προγράμματα που στοχεύουν στο να μυήσουν τις γυναίκες στην αξία της ενασχόλησης με τα κοινά, επαρκείς και προσβάσιμες κοινωνικές υπηρεσίες που θα τις ελευθερώσει χρόνο από την φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων και, κυρίως, αλλαγή στερεοτύπων. Ακόμη και αν η πρόοδος στο πεδίο της ισότητας είναι ορατή (κυρίως όσον αφορά σε μορφωτικό επίπεδο, πολιτική εκπροσώπηση και συμμετοχή στην αγορά εργασίας) οι ανισότητες μεταξύ των φύλων εξακολουθούν να υπάρχουν, διατηρώντας τους άνδρες στους παραδοσιακούς τους ρόλους και περιορίζοντας τις ευκαιρίες των γυναικών να στραφούν στην πολιτική δράση. Οι γυναίκες σε μικρότερο βαθμό από ότι οι άνδρες θεωρούν τους εαυτούς τους ικανούς να εμπλακούν με την πολιτική επειδή νιώθουν ότι δεν «ταιριάζουν» στην παραδοσιακή εικόνα του «πολιτικού» ή του «βουλευτή» ή επειδή αισθάνονται το περιβάλλον της πολιτικής τοξικό, λόγω της βίας που υφίστανται.
Πρόσφατη έρευνα (με τον τίτλο Sexism, harassment and violence against women parliamentarians, 2016) του Inter-Parliamentary Union σε 39 χώρες (18 στην Αφρική, 15 στην Ευρώπη, 10 στην Ασία, 8 στην Αμερική and 4 στις Αραβικές χώρες) δείχνει ότι ο σεξισμός, η παρενόχληση και η βία κατά των γυναικών κοινοβουλευτικών είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες. Τα ευρήματα αποκαλύπτουν ανησυχητικά μεγέθη – ιδιαίτερα για την ψυχολογική βία, την πιο διαδεδομένη μορφή, που επηρεάζει το 81,8% των ερωτηθέντων γυναικών βουλευτριών από όλες τις χώρες και περιοχές. Είναι χαρακτηριστικό ότι μεταξύ των μορφών ψυχολογικής βίας, άνω του 40% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι έλαβαν προσβλητικά σχόλια μέσω των social media, απειλές θανάτου, βιασμού, ξυλοδαρμού ή απαγωγής κατά τη διάρκεια της κοινοβουλευτικής τους θητείας. Το φαινόμενο της κυβερνο-βίας κατά των γυναικών πολιτικών, το οποίο μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να είναι επίμονο και επαναλαμβανόμενο καθ ‘όλη τη διάρκεια μιας κοινοβουλευτικής περιόδου, επιφέρει σωρευτικό συναισθηματικό και ψυχολογικό κόστος λειτουργώντας αποθαρρυντικά για την απόφαση των γυναικών να παραμείνουν στην πολιτική, όπως δήλωσε η πλειοψηφία των ερωτηθέντων.
Με τους Βιώσιμους Αναπτυξιακούς Στόχους του ΟΗΕ, να περιλαμβάνουν και την ίση εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική ως το 2030, οι ειδικοί σε θέματα ισότητας τονίζουν ότι πρέπει να αλλάξει ο τρόπος που λειτουργεί η πολιτική και να καταπολεμηθούν τα εμπόδια που καθιστούν την πολιτική περιβάλλον απρόσιτο και τοξικό. Οι αριθμοί από μόνοι τους δεν αρκούν. Χρειάζεται να δημιουργηθούν συνθήκες ενδυνάμωσης και ασφάλειας ώστε να στραφούν, και να παραμείνουν, περισσότερες γυναίκες στην πολιτική δράση. Επιπλέον, είναι σημαντικό να κοιτάξουμε πιο προσεκτικά τα θέματα ουσιαστικής εκπροσώπησης: Η Ρουάντα και η Κούβα είναι οι Νο.1 και Νο.2 χώρες αντίστοιχα στην παγκόσμια κατάταξη από άποψη συμμετοχής των γυναικών στην πολιτική (πάνω από το 50% των μελών των κοινοβουλίων των δύο χωρών είναι γυναίκες). Ωστόσο, οι χώρες αυτές εξακολουθούν να υστερούν σε θέματα προαγωγής των δικαιωμάτων των γυναικών και πολιτικής ελευθερίας.
Τι μπορεί να αλλάξει στην πολιτική και τους θεσμούς εξουσίας;
Σύμφωνα με την μελέτη του ανεξάρτητου φεμινιστικού οργανισμού European Women’s Lobby οι παρεμβάσεις σε 5 κύρια σημεία μπορούν να κάνουν την πολιτική και τους θεσμούς εξουσίας πιο φιλικές και πιο κατάλληλες για την συμμετοχή των γυναικών:
Ενίσχυση της Αυτοπεποίθησης: Επένδυση στις ικανότητες και τις δεξιότητες των γυναικών που διστάζουν, μέσα από ειδικά προγράμματα κατάρτισης και υποστήριξης.
Αύξηση υποψηφιοτήτων: Καθιέρωση συστημάτων ποσοστώσεων ώστε να εξασφαλίζεται η ισόρροπη συμμετοχή των γυναικών στα ψηφοδέλτια και οι ισότιμες πιθανότητες εκλογής.
Θωράκιση της ισότητας: Μηδενική ανοχή στο σεξισμό και την σεξουαλική παρενόχληση ώστε να σπάσουν οριστικά όλα τα εξουσιαστικά ταμπού του ανδροκρατούμενου περιβάλλοντος.
Διάθεση κεφαλαίων: Διευκολύνσεις στην παροχή χρηματοδότησης που προορίζεται για γυναίκες υποψηφίους μέχρις ότου επιτευχθεί ίση εκπροσώπηση.
Κοινωνική φροντίδα και υποδομές: Προσαρμογή των ωραρίων λειτουργίας των θεσμών εκπροσώπησης ώστε να ευνοούν τη συμμετοχή γυναικών επιφορτισμένων με την φροντίδα της οικογένειας, προσφορά παιδικών σταθμών και δημιουργικής απασχόλησης παιδιών, ειδικών αδειών και διευκολύνσεων μητρότητας κλπ.
Και στον δικό μας γεωγραφικό χώρο, την Ευρώπη, αν και οι γυναίκες κατέχουν μια σημαντική πρωτιά – το ποσοστό εκπροσώπησης των γυναικών στο Ευρωκοινοβούλιο είναι υψηλότερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο εκπροσώπησης των γυναικών στα εθνικά κοινοβούλια (30,2%) – εντούτοις, η πραγματικότητα απέχει αρκετά από τον στόχο της δημοκρατικής ισοτιμίας, την οποία βροντοφώναξαν το 1992 η Simone Veil και άλλες δεκαεννέα γυναίκες ηγέτες στην «Ευρωπαϊκή Διάσκεψη Κορυφής για τις Γυναίκες στην Εξουσία». Iσότητα, Δημοκρατία, Ενδυνάμωση, Εκπλήρωση των αναγκών και των δικαιωμάτων των γυναικών είναι τα κύρια ζητήματα που τέθηκαν στην Ευρωπαϊκή Διάσκεψη σχεδόν δύο δεκαετίες πριν, ενώ εξακολουθούν να είναι βασικά ζητούμενα του σήμερα.