Κάθε αρχή και δύσκολη. Οι ευρωπαϊκές ιδέες του Μακρόν και ο «αναθεωρητής» Σόιμπλε.
Με αφορμή την πρώτη συνάντηση του νέου Προέδρου της Γαλλίας με τη Γερμανίδα Καγκελάριο, ανιχνεύουμε τα περιθώρια ελιγμών και συγκλίσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, ως προς την πορεία της ΕΕ, μέσα από προτάσεις του κ. Μακρόν και του κ. Σόιμπλε, αντίστοιχα, για την ΟΝΕ.
Το ευρωπαϊκό ΔΝΤ
Τον Μάρτιο του 2010, οι Thomas Mayer και Daniel Gros, δυο γερμανοί οικονομολόγοι, έκαναν μια σημαντική δήλωση υπέρ της δημιουργίας ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου (EMF)[1]. Τελικά, οι ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν σε ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) τον Μάιο του 2010, που μετατράπηκε αργότερα στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ΕΜΣ), ο οποίος σήμερα εργάζεται μαζί με το ΔΝΤ στα ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοοικονομικής βοήθειας.
Η δημιουργία του ΕΜΣ αποτελεί σημαντικό βήμα στη διαδικασία ολοκλήρωσης της ζώνης του ευρώ. Προσφέρει έναν ισχυρό μηχανισμό για την αντιμετώπιση των ξαφνικών στάσεων στις ροές κεφαλαίων σε μια περίοδο οξείας κρίσης. Αλλά με την πάροδο των ετών, καθώς οι πιο σημαντικές ατέλειες στην αρχιτεκτονική της ΟΝΕ έχουν πλέον γίνει αντιληπτές από όλους, αυτός ο μηχανισμός έχει φτάσει τα όριά του. Ο ΕΜΣ πρέπει να εξελιχθεί.
Ο γερμανός Υπουργός Οικονομικών υιοθετεί μια προληπτική θα λέγαμε προσέγγιση. Συνιστά να μετατραπεί ο ΕΜΣ σε ένα πραγματικό Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο (EMF). Είναι μια ελκυστική ιδέα.
Η συμμετοχή του ΔΝΤ στην Ευρώπη είναι σχεδόν αδύνατο να συνεχιστεί με την παρούσα μορφή του. Απαιτείται ένα ισχυρότερο ευρωπαϊκό πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων.
Ωστόσο, η νέα γερμανική πρόταση για EMF είναι ελλιπής. Όπως περιγράφεται, ο ρόλος του EMF θα περιοριστεί στη διαχείριση κρίσεων στο πλαίσιο της νομισματικής ένωσης. Θα παρέχει απλά ένα σχετικό δίχτυ ασφαλείας σε αντάλλαγμα για «επιβολή» πολιτικής: αυτό που ο Jean-Claude Trichet ονομάζε κάποτε “φεντεραλισμός κατ εξαίρεση”. Αντ ‘αυτού καλύτερο είναι να δούμε τις βαθύτερες ανάγκες που έχει η ζώνη του ευρώ και να προωθήσει πχ τον φορολογικό φεντεραλισμό. Αυτό σημαίνει την ολοκλήρωση του πλαισίου πολιτικής της ευρωζώνης με έναν πραγματικό προϋπολογισμό, ο οποίος θα απαλλάξει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα από πολιτικά απαιτητικές ευθύνες.
Το EMF, όπως προβλέπεται από τον κ. Schäuble, αποσκοπεί να «υποχρεώσει» τις χώρες – οφειλέτες να προχωρήσουν σε μονόπλευρες και συχνά ανεπαρκώς σχεδιασμένες, προσαρμογές, κάτι δηλαδή σαν το υφιστάμενο πλαίσιο.
Ωστόσο, η πρόταση προκαλεί μια πολύ αναγκαία συζήτηση σχετικά με τη δημιουργία ενός πραγματικού προϋπολογισμού για τη ζώνη του ευρώ. Αυτό θα μπορούσε να προκύψει από τη μετατροπή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας. Εάν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αποφασίσουν να ενισχύσουν αποφασιστικά την αρχιτεκτονική του ευρώ, θα μπορούσαν να φέρουν τον ΕΜΣ υπό την εξουσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και υπό τον έλεγχο ενός Κοινοβουλίου του ευρώ μέσα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Ο ΕΜΣ θα μπορούσε να συνεχίσει να εκτελεί τις τρέχουσες λειτουργίες χρηματοοικονομικής βοήθειας όταν χρειάζεται.
Η Επιτροπή έχει πλέον σχεδόν 10 χρόνια εμπειρίας στη διαχείριση χρηματοπιστωτικών κρίσεων, οι οποίες δύσκολα θα μπορούσαν να γίνουν κτήμα από ένα νέο θεσμικό όργανο.
Παράλληλα και άλλες λειτουργίες θα μπορούσαν να προστεθούν σταδιακά στο Μηχανισμό, έτσι ώστε ο ΕΜΣ να μετατραπεί σε ένα πλήρες θησαυροφυλάκιο της ζώνης του ευρώ. Αρχικά, θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως εργαλείο συστημικής ασφάλειας σε περίπτωση τραπεζικών κρίσεων.
Είναι όμως, πλέον, αποδεκτό ότι αν θέλουμε το ενιαίο νόμισμα να εξακολουθήσει να είναι βιώσιμο οικονομικά και πολιτικά, η ζώνη του ευρώ χρειάζεται έναν προϋπολογισμό που θα μπορούσε να στηρίξει τις επενδύσεις σε περιόδους κάμψης και να χρηματοδοτήσει την αντιμετώπιση των εξάρσεων της ανεργίας.
Σε αντίθεση με ένα EMF, ένας πραγματικός ευρωπαικός προυπολογισμός, θα ήταν ένας πιο εφικτός πολιτικά τρόπος για την αποκατάσταση της πειθαρχίας, ενώ ταυτόχρονα θα ενισχυόταν η ανθεκτικότητα της ΟΝΕ χάρη στη σταθεροποιητική ισχύ ενός προϋπολογισμού.
Η ιστορία του φορολογικού φεντεραλισμού στην Αμερική και συγκεκριμένα η υπεράσπιση του από τον πρώτο Αμερικανό ΥΠΟΙΚ Alexander Hamilton υποδηλώνει εδώ και 200 χρόνια, ότι τα βήματα για τη δημοσιονομική πειθαρχία σε επιμέρους τμήματα μίας χώρας ή σε Κράτη Μέλη όπως πχ στην ΕΕ, γίνονται αξιόπιστα μόνο με μια τολμηρή κίνηση προς τον φορολογικό φεντεραλισμό.
Δεν υπάρχει πιθανώς άλλος τρόπος για τη ζώνη του ευρώ να προχωρήσει. Η θέσπιση ενός πλαισίου αναδιάρθρωσης του χρέους χωρίς προϋπολογισμό θα αυξήσει την εγγενή αστάθεια του ενιαίου νομίσματος.
Εκτός, όμως, από τις οικονομικές συνέπειες, η πιο αμφιλεγόμενη ιδιότητα του EMF είναι ότι μπορεί να αποδυναμώσει περαιτέρω τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα πχ την Επιτροπή, ενισχύοντας από την άλλη το ρόλο του ΕΜΣ που αναπαράγει όμως το συσχετισμό δυνάμεων και διακυβερνητικής δομής στη λήψη αποφάσεων, αφού το ΔΣ του ΕΜΣ, αποτελείται από τους υπουργούς Οικονομικών του Eurogroup
Αυτό θα ενισχύσει την δυσλειτουργία της οικονομικής διακυβέρνησης της ζώνης του ευρώ ενισχύοντας για άλλη μια φορά ένα φόρουμ που διέπεται από τους κανόνες της ομοφωνίας. Η εμπειρία των τελευταίων ετών δείχνει ότι η χρυσή τομή ανάμεσα σε 19 διαφορετικές κόκκινες γραμμές, σπάνια ανταποκρίνεται στο ευρωπαϊκό γενικό συμφέρον.
Στο πλαίσιο αυτό ένα ευρωπαϊκό ΔΝΤ, θα ενίσχυε τα δικαιώματα αρνησικυρίας των μεγάλων χωρών, όπως της Γαλλίας και της Γερμανίας, εις βάρος της ισορροπίας που παρέχει η Επιτροπή. Αυτό θα διευρύνει περαιτέρω τον τεχνοκρατικό χαρακτήρα της ζώνης του ευρώ και θα τροφοδοτήσει τόσο τα εκτελεστικά όσο και τα δημοκρατικά ελλείμματα σε μια εποχή που αυξάνονται οι απαιτήσεις για σαφή ευθύνη και λογοδοσία.
Αντίθετα, ένας προϋπολογισμός για το ευρώ, τον οποίο διαχειρίζεται η Επιτροπή, θα αλλάξει την αναποτελεσματική διακυβερνητική διαχείριση του ενιαίου νομίσματος, αναθέτοντας στον αρμόδιο Επίτροπο οικονομικά και χρηματοπιστωτικά θέματα αντί του προέδρου Eurogroup .
Σόιμπλε: από φεντεραλιστής οπαδός του διακυβερνητισμού
Στη μεγάλη συνέντευξη του Γερμανικού Υπουργού Οικονομικών Wolfgang Schäuble στην ιταλική εφημερίδα La Repubblica, που δημοσιεύθηκε προ ημερών, ο γερμανός υπουργός έχει αφιερώσει εκτενές στις παρατηρήσεις του σχετικά με το μέλλον της ολοκλήρωσης της Ευρωζώνης[2]. Η προσοχή, βέβαια, εστιάζεται στην «αναβίωση» του γαλλο-γερμανικού άξονα (ποτέ στην πραγματικότητα δεν έπαψε να υφίσταται) μετά την εκλογή του κ. Μακρόν.
Από τη συνέντευξη διαπιστώνει κανείς ότι οι βασικές διαφορές μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας σχετικά με το τι σημαίνει «περισσότερη ολοκλήρωση της Ευρωζώνης» εξακολουθούν να υπάρχουν. Και ας δούμε γιατί.
ο κ. Schäuble στο La Repubblica, υπογραμμίζει το εξής: «Θα πρέπει να ενισχυθούν τα θεσμικά όργανα της [Ευρωζώνης], έτσι ώστε η ΕΚΤ να μην αναγκάζεται πάντοτε να επιβαρύνεται για τα πάντα. Για το λόγο αυτό, απαιτούνται αλλαγές στη συνθήκη … Ως εκ τούτου, η δεύτερη καλύτερη λύση είναι η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου με την ανάπτυξη του καταστατικού του ESM».
Και συνεχίζει στο ίδιο πλαίσιο: «Ο Πρόεδρος Macron και εγώ συμφωνούμε απολύτως σε αυτό: υπάρχουν δύο τρόποι για την ενίσχυση της Ευρωζώνης – να αλλάξουν οι συνθήκες ή να προχωρήσουμε με πραγματισμό, διακυβερνητικά. Οι τροποποιήσεις της Συνθήκης απαιτούν ομοφωνία και επικύρωση από τα εθνικά κοινοβούλια ή σε ορισμένες χώρες ακόμη και με δημοψήφισμα. Δεδομένου ότι αυτή τη στιγμή δεν είναι κάτι τέτοιο ρεαλιστικό, πρέπει να προσπαθήσουμε να προχωρήσουμε με τα υπάρχοντα μέσα – δηλαδή με την εξέλιξη της συνθήκης ως προς το ταμείο διάσωσης ESM.
Και πρότεινε επίσης: «Θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε ένα κοινοβούλιο της Ευρωζώνης, το οποίο θα διέθετε συμβουλευτικές αρμοδιότητες ως προς το ταμείο διάσωσης ESM.»
Η συνέντευξη επιβεβαιώνει σε γενικές γραμμές τον τρόπο με τον οποίο ο κ. Schäuble, από ευρωπαίος φεντεραλιστής, αλλάζει στάση κλίνοντας προς τη διακυβερνητική μέθοδο, όπως άλλωστε είχε δηλώσει και στους Financial Times πριν από δύο μήνες:
«Η ομοσπονδιακή ιδέα δεν έχει εξαφανιστεί αλλά αυτή τη στιγμή δεν έχει καμία πιθανότητα να πραγματοποιηθεί … Έτσι πρέπει να βελτιώσουμε … τις διακυβερνητικές μας μεθόδους. Το δεύτερο καλύτερο σενάριο είναι πάντα καλύτερο από το τίποτα.»
Όσον αφορά τον Macron, το πρόγραμμα του έχει αρκετά σημεία καινοτομίας μέσα από τα οποία φαίνεται να υποστηρίζει τη υπερεθνική μέθοδο, κάτι που σπάει την παράδοση των Γάλλων που ήταν αναφανδόν υπέρ της διακυβερνητικής μεθόδου.
Ο Macron όμως σκέφτεται διαφορετικά. Αν μελετήσει κανείς το πρόγραμμα του για την Ευρώπη θα βρει προτάσεις όπως οι ακόλουθες[3]:
- Θα προτείνουμε τη δημιουργία ενός προϋπολογισμού για την Ευρωζώνη με τρεις λειτουργίες (επενδύσεις για το μέλλον, επείγουσα οικονομική βοήθεια και αντίδραση σε οικονομικές κρίσεις).
- Η πρόσβαση στον προϋπολογισμό αυτό θα εξαρτηθεί από την τήρηση των κοινών φορολογικών κανόνων (προκειμένου να αποφευχθεί το ντάμπινγκ εντός της Ευρωζώνης).
Και επίσης,
- Θα προτείνουμε να δημιουργηθεί μια θέση Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών της Ευρωζώνης, ο οποίος θα είναι υπεύθυνος για τον προϋπολογισμό της Ευρωζώνης, υπό τον έλεγχο ενός κοινοβουλίου της Ευρωζώνης.
Παραμένουν σημαντικές αποκλίσεις
Εάν αντιπαραθέσουμε τις παρατηρήσεις του Schäuble με το πρόγραμμα του Macron, είναι αρκετά εύκολο να δούμε ότι δεν έχουν το ίδιο πράγμα στο μυαλό όταν μιλάνε για «ενίσχυση της ευρωζώνης». Σε γενικές γραμμές, οι προτάσεις Macron είναι πιο πολιτικές, ενώ του Schäuble έχουν πιο τεχνοκρατικό προφίλ και αυτό είναι εν μέρει λογικό. Υπάρχουν παρόλαυτά τρεις θεμελιώδεις διαφορές:
- Ο Macron θέλει να συγκεντρώσει πόρους σε έναν κοινό προϋπολογισμό για τη χρηματοδότηση των επενδύσεων (δηλ. των δημόσιων δαπανών) σε ολόκληρη την Ευρωζώνη. Αυτό σαφώς δεν περιλαμβάνεται στις προθέσεις του Schäuble, ειδικά με τις ομοσπονδιακές εκλογές λίγους μήνες μακριά.
- Ο Schäuble προβλέπει μεγαλύτερο ρόλο για τον ΕΜΣ, ο οποίος θα είναι, μεταξύ άλλων, υπεύθυνος για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης των εθνικών προϋπολογισμών με τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ευρωζώνης. Ο βετεράνος υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας είναι ανένδοτος ως προς το ότι αφού η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέλεξε να διαδραματίσει έναν πιο «πολιτικό» ρόλο, πρέπει να είναι πάντα σε θέση να εξασφαλίσει τη συμμόρφωση, αλλιώς το μοντέλο χρειάζεται αλλαγή.
- Ο Macron προτείνει ένα κοινοβούλιο της Ευρωζώνης που θα έχει άμεση επίβλεψη του τρόπου εξέλιξης του κοινού προϋπολογισμού της ευρωζώνης. Ο Schäuble θα συζητούσε υπό προϋποθέσεις έναν «συμβουλευτικό» μόνο ρόλο γι ‘αυτό. Το σκεπτικό του είναι αρκετά προφανές. Η Γερμανία έχει σήμερα (όπως η Γαλλία και η Ιταλία) τη δυνατότητα του βέτο σχετικά με τη χρήση του ΕΜΣ για την παροχή δανείων έκτακτης ανάγκης. Σε ένα υποθετικό κοινοβούλιο της Ευρωζώνης, τα μέλη του από τη Γερμανία, θα ήταν ενδεχομένως μειοψηφία σε σχέση πχ με τους εκπροσώπους των χωρών του Νότου.
Όπως και να χει οι δύο χώρες οφείλουν υπό το βάρος της ιστορικής τους συμβολής στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, να προτάξουν το συμφέρον της μεγάλης και πραγματικής Ένωσης για να μην πάει χαμένη μία μεγάλη ευκαιρία που φαίνεται ότι προοιωνίζεται η εκλογή του Γάλλου Προέδρου.
ΥΓ. Η συνέντευξη του Γερμανού υπουργού οικονομικών στο spiegel, αν και λειαίνει την αίσθηση των διαφορών με τις ιδέες του Γάλλου Προέδρου, εντάσσεται στο πλαίσιο της διπλωματικής αβροφροσύνης εν όψει της πρώτης επίσημης συνάντησης σε επίπεδο ηγετών. Οι διαφορές άλλωστε πάντα κρύβονται πίσω από τη διπλωματική γλώσσα…
[1] Thomas Mayer and Daniel Gros
[2] http://www.repubblica.it/economia/2017/05/11/news/scha_uble_cosi_francia_e_germania_cambieranno_la_ue-165144892/
[3] https://en-marche.fr/emmanuel-macron/le-programme/europe