7 μαθήματα από την κρίση του κορωνοϊού

7 μαθήματα από την κρίση του κορωνοϊού

του Ιβάν Κράστεφ
Προέδρου του Center for Liberal Studies της Σόφιας
Μέλους της Διεθνούς Συμβουλευτικής Επιτροπής του ΔΙΚΤΥΟΥ  

Η κρίση του Covid-19 θα αλλάξει δραματικά την αντίδραση της ΕΕ σε όλες τις προηγούμενες κρίσεις που αντιμετώπισε κατά την προηγούμενη δεκαετία.

«Πόσο παράξενες είναι οι μέρες που ζούμε», μου έγραψε εχθές ένας φίλος από την Ισπανία – και πράγματι είναι παράξενες. Δεν γνωρίζουμε πότε θα τελειώσει η πανδημία του Covid-19, δεν γνωρίζουμε πώς θα τελειώσει και, επί του παρόντος, μπορούμε μονάχα να προβούμε σε εικασίες για τις μακροπρόθεσμες πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις. Σε περιόδους κρίσης, η αβεβαιότητα μετατρέπεται σε έναν ιό που μας προσβάλλει όλους. Υπάρχουν όμως επτά τουλάχιστον εκφάνσεις της παρούσας κρίσης που την καθιστούν πολύ διαφορετική από τις προηγούμενες.

Το πρώτο μάθημα που διδασκόμαστε είναι πως, σε αντίθεση με την οικονομική κρίση της περιόδου 2008-2009, ο κορονωϊός θα οδηγήσει βίαια στην επιστροφή της ισχυρής κυβερνητικής παρέμβασης. Η κατάρρευση της Lehman Brothers, ώθησε πολλούς ειδικούς στο συμπέρασμα πως η έλλειψη εμπιστοσύνης στην αγορά, μια δυσπιστία που αποτέλεσε προϊόν της κρίσης,  θα οδηγούσε σε ενίσχυση της εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση. Αυτή η προσέγγιση δεν αποτελούσε τομή: Το 1929, στο ξεκίνημα της «Μεγάλης εξαθλίωσης», οι άνθρωποι επιζητούσαν μια ισχυρή κρατική παρέμβαση για να αντισταθμιστούν οι απώλειες από την πτώση της αγοράς. Τη δεκαετία του ’70 όμως συνέβη το ακριβώς αντίστροφο: οι πολίτες ήταν βαθιά απογοητευμένοι από τους χειρισμούς της κυβέρνησης και έτσι ξεκίνησαν να πιστεύουν και πάλι στην αξία των αγορών. Το παράδοξο της περιόδου 2008-2009 είναι πως η δυσπιστία στις αγορές δεν οδήγησε σε ζήτηση μεγαλύτερης κυβερνητικής παρέμβασης. Σήμερα, ο κορονωϊός θα επαναφέρει την κυβέρνηση στο προσκήνιο θεματικά. Οι πολίτες στηρίζονται στη δυνατότητα της κυβέρνησης να οργανώνει και να εφαρμόζει μια συλλογική αμυντική στρατηγική για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Οι πολίτες επίσης στηρίζονται στη δυνατότητα της κυβέρνησης να διασώσει μια οικονομία που βυθίζεται. Η αποτελεσματικότητα των κυβερνήσεων σήμερα μετριέται με την δυνατότητά τους να αλλάζουν τις καθημερινές συνήθειες και συμπεριφορές των πολιτών τους.

Το δεύτερο μάθημα του κορωνοϊού μας μυεί (και πάλι) στην αίγλη των συνόρων και θα βοηθήσει στην ανάκτηση του ρόλου κάθε ξεχωριστού έθνους μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό είναι ήδη εμφανές στο κλείσιμο πολλών συνόρων μεταξύ Ευρωπαϊκών χωρών καθώς και στο γεγονός πως κάθε Ευρωπαϊκή χώρα επικεντρώνεται στους πολίτες της. Υπό κανονικές συνθήκες, τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν θα διαχώριζαν τους ασθενείς με βάση την εθνικότητά τους, όμως σε αυτή την κρίση είναι πιο πιθανό να δώσουν προτεραιότητα στους πολίτες τους εις βάρος των άλλων (δεν αναφέρομαι στους μετανάστες από χώρες εκτός ΕΕ αλλά σε Ευρωπαίους με Ευρωπαϊκά διαβατήρια). Συνεπώς, ο κορωνοϊός θα ενισχύσει τον πατριωτισμό αλλά όχι τον εθνικισμό. Για να μπορέσει να επιβιώσει μια κυβέρνηση θα ζητήσει από τους πολίτες της να υψώσουν τείχη όχι μονάχα με τα άλλα κράτη αλλά ακόμα και μεταξύ των πολιτών της καθώς ο κίνδυνος μόλυνσης από τον ιό προέρχεται από τους ανθρώπους με τους οποίους συναναστρεφόμαστε πιο συχνά. Δεν είναι ο ξένος από τον οποίο κινδυνεύουμε αλλά οι άνθρωποι του στενού μας περιβάλλοντος.

Το τρίτο μάθημα του κορωνοϊού σχετίζεται με την εμπιστοσύνη στους ειδικούς. Η οικονομική κρίση το 2015 καθώς και η μεταναστευτική κρίση δημιούργησαν ένα ιδιαίτερα δημοφιλές κλίμα δυσαρέσκειας εναντία στους ειδικούς. Αυτή η τάση, που αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες των λαϊκιστών πολιτικών την προηγούμενη δεκαετία,  θα αντιστραφεί από τον κορωναϊό. Οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν διακυβεύεται η ζωή τους, είναι έτοιμοι να εμπιστευτούν τους ειδικούς και να λάβουν σοβαρά υπόψη τους τα επιστημονικά δεδομένα. Ήδη μπορεί κανείς να διαπιστώσει την αυξανόμενη αξιοπιστία που αποκτούν οι επαγγελματίες που ηγούνται της μάχης ενάντια στον κορωνοϊό. Ο επαγγελματισμός, οι ειδικοί εν γένει, είναι και πάλι της μόδας.

Το τέταρτο μάθημα επιδέχεται πολλές ερμηνείες αλλά είναι σημαντικό σε κάθε περίπτωση. Δυστυχώς, ο κορωνοϊος ενδέχεται να κάνει ακόμη πιο ελκυστικό τον απολυταρχισμό των «μαζικών δεδομένων» που χρησιμοποιήθηκαν από την Κινεζική κυβέρνηση. Μπορεί κανείς να κατηγορήσει τους Κινέζους αξιωματούχους για έλλειψη διαφάνειας που οδήγησε στην αργοπορημένη αντίδραση τους για τον περιορισμό της διασποράς του ιού. Όμως η αποτελεσματική αντίδρασή τους εκ των υστέρων και η ικανότητα του Κινεζικού κράτους να ελέγξει τη μετακίνηση και τη συμπεριφορά των πολιτών του υπήρξε πραγματικά εντυπωσιακή. Στην παρούσα κρίση, οι πολίτες συνεχώς συγκρίνουν τις αντιδράσεις και την αποτελεσματικότητα των δικών τους κυβερνήσεων με όσα αντιστοίχως συμβαίνουν σε άλλα κράτη. Δεν θα πρέπει λοιπόν να εκπλαγούμε, αν την επόμενη μέρα της κρίσης, η Κίνα μοιάζει να είναι ο νικητής και οι Ηνωμένες Πολιτείες ο ηττημένος.

Το πέμπτο μάθημα αφορά στη διαχείριση κρίσεων. Τι διδάχθηκαν οι κυβερνήσεις από τη διαχείριση κρίσεων, όπως η οικονομική κρίση, το μεταναστευτικό, οι τρομοκρατικές επιθέσεις; Μήπως ο πανικός υπήρξε ο μεγαλύτερος εχθρός τους; Αν μήνες μετά από μια τρομοκρατική επίθεση, οι πολίτες άλλαζαν τις καθημερινές τους συμπεριφορές και σταματούσαν να βγαίνουν από τα σπίτια τους, αυτό θα βοηθούσε τους τρομοκράτες να επιτύχουν τον στόχο τους. Το ίδιο συνέβη και την περίοδο 2008-2009: η αλλαγή της συμπεριφοράς συχνά μεγέθυνε το κόστος της κρίσης. Τότε οι ηγέτες αλλά και οι πολίτες προσπαθούσαν να διαχειριστούν την κρίση με μηνύματα όπως: «μείνετε ήρεμοι», «συνεχίστε τη ζωή σας», «αγνοήστε το ρίσκο» και «μην υπερβάλλετε». Τώρα, οι κυβερνήσεις πρέπει να πούνε στους πολίτες τους να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους και να μείνουν στο σπίτι. Μάλιστα η επιτυχία της κάθε κυβέρνησης στη διαχείριση της παρούσας κατάστασης εξαρτάται από την ικανότητά της να φοβίσει τους πολίτες της, ώστε να ακολουθήσουν με ακρίβεια τις οδηγίες.  «Μην πανικοβάλλεστε» είναι το λάθος μήνυμα για τη διαχείριση της κρίσης του Covid-19. Για να περιοριστεί η πανδημία, οι άνθρωποι πρέπει να πανικοβληθούν και οφείλουν να αλλάξουν δραστικά τη ζωή τους.

Το έκτο μάθημα μας διδάσκει πως η κρίση του Covid-19 θα επηρεάσει σφόδρα τις διαγενεακές δυναμικές. Στο πλαίσιο των συζητήσεων σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τους κινδύνους που αυτή εγκυμονεί, οι νεότερες γενιές υπήρξαν ιδιαίτερα επικριτικές προς τους μεγαλύτερους σημειώνοντας πως οι τελευταίοι υπήρξαν εγωιστές και αδιάφοροι για το μέλλον των επόμενων γενεών. Η πανδημία του κορωναϊού αντιστρέφει αυτές τις δυναμικές: σήμερα, οι πολίτες μεγαλύτερης ηλικίας είναι πολύ περισσότερο ευάλωτοι και νιώθουν να απειλείται η ζωή τους από την εμφανή απροθυμία των νεότερων (κυρίως των παιδιών της χιλιετίας) να αλλάξουν για λίγο τον τρόπο με τον οποίο ζούσαν μέχρι εχθές. Αυτή η διαγενεακή διένεξη ενδέχεται να ενταθεί, αν η κρίση της πανδημίας διαρκέσει για μεγάλο διάστημα.

Το έβδομο μάθημα του κορωνοϊού είναι πως κάποια στιγμή αναπόφευκτα οι κυβερνήσεις θα αναγκαστούν να διαλέξουν ανάμεσα στη συγκράτηση της διασποράς του ιού με κόστος την καταστροφή της οικονομίας ή στην διάσωση της οικονομίας αναλαμβάνοντας την ευθύνη ενός ιδιαίτερα υψηλού ανθρώπινου κόστους.

Βρισκόμαστε ακόμη στην αυγή της νέας κατάστασης και κάθε εικασία για το πολιτικό κόστος του Covid-19 είναι παρακινδυνευμένη. Η κρίση επικύρωσε τους φόβους όσων δεν επιθυμούν την παγκοσμιοποίηση: κλειστά αεροδρόμια και πολίτες σε αυτοπεριορισμό μοιάζει να είναι το σημείο μηδέν της παγκοσμιοποίησης. Όμως, παραδόξως, η νέα αυτή περίοδος, που ευνοεί τις ιδέες κατά της παγκοσμιοποίησης, ενδέχεται να αποδυναμώσει τους λαϊκιστές πολιτικούς, οι οποίοι ακόμα και όταν έχουν κάποιο νόημα, όσα λένε δεν έχουν ποτέ λύσεις στα προβλήματα. Η κρίση του Covid-19 αναμένεται να διαφοροποιήσει δραματικά την αντίδραση της ΕΕ σε όλες τις προηγούμενες κρίσεις που αντιμετώπισε κατά την προηγούμενη δεκαετία. Η δημοσιονομική πειθαρχεία δεν αποτελεί πλέον οικονομικό «μάντρα» ακόμη και για το Βερολίνο. Επιπλέον, καμία Ευρωπαϊκή κυβέρνηση αυτή τη στιγμή δεν θα συνηγορήσει υπέρ του ανοίγματος των συνόρων για τους πρόσφυγες.

Μένει να δούμε πώς ακριβώς η σημερινή κρίση θα επηρεάσει το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Όμως, είναι απολύτως διαυγές σε όλους πως ο κορωνοϊός θα θέσει υπό αμφισβήτηση κάποιες από τις βασικές προϋποθέσεις πάνω στις οποίες ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση.

*Το άρθρο του Ιβάν Κράστεφ δημοσιεύθηκε αρχικά στην σελίδα ecfr.eu και μεταφράστηκε στα ελληνικά από το ΔΙΚΤΥΟ με την άδεια του συγγραφέα.

Μεινετε Ενημερωμενοι

Εγγραφείτε στο Newsletter μας και μείνετε ενημερωμένοι για τις τελευταίες εξελίξεις του Δικτύου.

Social Media

Ακολουθήστε μας στα κοινωνικά μας κανάλια και ενημερωθείτε για τα τελευταία νέα του Δικτύου.

ΔΙΚΤΥΟ για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη

Διεύθυνση: Αθανάσιου Διάκου 20, 11743, Αθήνα, Αττική
Τηλ: (+30) 2109247814
Email: info@todiktio.eu