Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα – Ένωση είναι καρπός της ιστορίας της Ευρώπης, της αναγκαιότητας των εποχών και της βούλησης μεγάλων και πρωτοπόρων διανοούμενων και ηγετών.
Ο Ζακ Ντελόρ γεννημένος το 1925, ανήκε στη γενιά που έζησε τις επιπτώσεις δύο μεγάλων πολέμων, βίωσε την αναγκαιότητα της ειρήνης και της συνεργασίας ανάμεσα στις χώρες αλλά και στο εσωτερικό των κοινωνιών, και έδειξε ως πολιτικός τι σημαίνει πολιτική βούληση.
Γιατί άραγε ο ίδιος υπήρξε ένα πολιτικό και κοινωνικό «φαινόμενο»; ποιος είναι ο λόγος που η προσωπικότητα του έχει διαρκή επιρροή στην κοινή γνώμη τόσων πολλών χωρών και για 25 χρόνια μετά την αποχώρηση του από το αξίωμα του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής;
Θεωρώ ότι οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά είναι πιο σημαντικές από την αναγκαία αναφορά στο έργο του, γιατί πίσω από το έργο υπάρχει η προσωπικότητα, οι αξίες , οι αρχές και η δράση.
Υπάρχει το σχέδιο, η σκληρή δουλειά , οι στόχοι, η ικανότητα διαπραγμάτευσης , η αντίληψη ότι ένα έθνος μπορεί να ευημερεί και να προχωρεί μπροστά, μόνο όταν οι πολίτες του κατανοούν ότι για ορισμένα ζητήματα είναι πιο σημαντικό αυτό που τους ενώνει, από αυτό που τους διαιρεί. Και αυτό είναι η ευθύνη του πολιτικού.
Πριν αναλάβει την Προεδρία της Κοινότητας το 1985 κατέθεσε στους αρχηγούς των δέκα τότε κρατών της Κοινότητας ένα σχέδιο με τρεις μείζονες στόχους, οι οποίοι θα έβγαζαν την Ευρώπη από την φάση στασιμότητας στην οποία είχε περιέλθει:
Την Κοινή Άμυνα,
Την Νομισματική Ένωση και
Την Θεσμική Μεταρρύθμιση με σκοπό να καταστεί η Κοινότητα πιο αποτελεσματική και πιο δημοκρατική ταυτόχρονα.
Κανένα από τα σχέδια αυτά δεν συγκέντρωσε ομοφωνία. Με την ανάληψη της Προεδρίας το 1985 ο Ζακ Ντελόρ αποδεικνύει τις ηγετικές του ικανότητες, διαμορφώνοντας ένα ευρύτερο σχέδιο γύρω από τον στόχο της δημιουργίας της Κοινής Αγοράς η οποία ήταν αποδεκτή από όλους τους ηγέτες.
Εντοπίζει τα δύο μείζονα ζητήματα που αφορούν στην αύξηση του κοινοτικού προϋπολογισμού και στον περιορισμό της ομοφωνίας η οποία αποτελούσε την μεγαλύτερη τροχοπέδη στην κίνηση προς τα εμπρός της Ευρώπης. Στην πορεία τα επιτυγχάνει και τα δύο.
Το 1987 μπαίνει σε εφαρμογή η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ) η οποία είχε ως στόχο την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς (ένας χώρος χωρίς εσωτερικά σύνορα στον οποίο διασφαλίζεται η ελευθερία κυκλοφορίας ατόμων, αγαθών, παροχής υπηρεσιών και κεφαλαίων) έως την 1η Ιανουαρίου 1993.
Η ΕΕΠ καθιέρωσε την ειδική πλειοψηφία ως νέο κανόνα σε αρκετούς τομείς της πολιτικής (οικονομικούς και κοινωνικούς), και διεύρυνε τις αρμοδιότητες και της Επιτροπής και του Ευρωκοινοβουλίου.
Έτσι άνοιξε ο δρόμος για την πολιτική ολοκλήρωση και την Ευρωπαϊκή και Νομισματική Ένωση που κατοχυρώθηκαν με την Συνθήκη για την ΕΕ γνωστή ως Συνθήκη του Μάαστριχ το 1993.
Η εφαρμογή σε επτά χρόνια του σχεδίου της Κοινής Αγοράς επιτυγχάνεται με την εφαρμογή της μεθόδου Ντελόρ που είναι: ένας στόχος, ένα χρονοδιάγραμμα, ένας μηχανισμός με συνεχή διαπραγμάτευση και συναίνεση. Την περίοδο αυτή επιδιώκει να βασιστεί η οικοδόμηση της Ευρώπης όπως ο ίδιος έχει δηλώσει σε τρεις αρχές: Στον συναγωνισμό που δημιουργεί∙ στη συνεργασία που ενισχύει∙ στην αλληλεγγύη που ενώνει.
Με βάση αυτή τη λογική προτείνει το γνωστό «πακέτο Ντελόρ» που περιέχει όλη την πολιτική και κοινωνική του φιλοσοφία.
Το «πακέτο Ντελόρ» προϋπόθετε την αύξηση κοινοτικού προϋπολογισμού και την μεταφορά πόρων από τις πλούσιες χώρες και τις περιφέρειες οι οποίες είχαν οικονομικά προβλήματα και αδυναμία να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα της κοινής αγοράς. Η φιλοσοφία του πακέτου δεν ήταν να σταλούν επιταγές στις φτωχές περιοχές. Οι σκοποί του περιλάμβαναν ενίσχυση της κοινής δράσης για έρευνα και ανάπτυξη και ενίσχυση της διαρθρωτικής πολιτικής με πέντε στόχους:
Βοήθεια στις περιφέρειες αυτών που η ανάπτυξη καθυστερεί∙ βοήθεια στις περιφέρειες που επιδιώκουν να αποκτήσουν βιομηχανικό προσανατολισμό∙ απασχόληση και ένταξη των νέων∙ αγώνα κατά της μακροχρόνιας ανεργίας∙ εκσυγχρονισμό της γεωργίας∙ και προτεραιότητα στην ανάπτυξη της υπαίθρου.
Η συγκεκριμένη αναφορά γίνεται γιατί αυτοί οι βασικοί στόχοι είναι στον πυρήνα όλων των σχεδίων υποστήριξης των περιφερειών μέχρι σήμερα.
Την ίδια περίοδο προετοίμασε συστηματικά με ειδικό επιτελείο, επικεφαλής του οποίου ήταν η Ελληνίδα Επίτροπος Βάσω Παπανδρέου, την Χάρτα: τον καταστατικό χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων των εργαζομένων.
Μέσα στο νέο πλαίσιο της ενιαίας πράξης ο Ντελόρ και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αντιμετωπίζουν τρεις μεγάλες κρίσεις:
Την σύγκρουση Ιράκ – Κουβέιτ , την Γιουγκοσλαβική κρίση και το πραξικόπημα στη Σοβιετική Ένωση.
Όσον αφορά στην Γιουγκοσλαβική κρίση οι ίδιος δηλώνει: «το αίτιο στη Γιουγκοσλαβία και ίσως αύριο στη Σοβιετική Ένωση, είναι ο τετραγωνισμός του κύκλου»! Αναφερόμενος στις τέσσερεις αρχές που περιέχονται στην Χάρτα των Παρισίων δηλαδή: Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών , τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των μειονοτήτων, ο σεβασμός των συνόρων και ο δημοκρατικός εκσυγχρονισμός, αναρωτιέται ποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι υπάρχει η ιδανική λύση για να συμβιβάσει τις τέσσερεις αυτές αρχές και να σταματήσει τις συγκρούσεις.
Αν δούμε τους πολέμους στη γειτονιά μας εν έτη 2023 θα αναγνωρίσουμε τα ίδια αδιέξοδα.
Η ΕΕ μετά το τέλος του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία έπαιξε και παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια τετραγωνισμού του κύκλου.
Ο Ζακ Ντελόρ υπήρξε Πρόεδρος της ΕΕ όταν αποτελούνταν ακόμη απο 12 χώρες. Αντιμετώπισε με επιτυχία ζητήματα που συντάραξαν την Ευρώπη όπως: Η πτώση του τείχους στο Βερολίνο και η ενοποίηση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, διατηρώντας πάντα για τον εαυτό του τον ρόλο της ήρεμης δύναμης που αναγνώριζε πάντοτε το τελικό αποτέλεσμα ως νίκη όλων των επιμέρους παραγόντων, και όχι ως μία προσωπική υπόθεση.
Κατά την περίοδο της θητείας του ο γαλλογερμανικός άξονας με επικεφαλής τον Μιτεράν και τον Κολ, έγιναν πραγματικά η ατμομηχανή της Ευρώπης υποστηρίζοντας ουσιαστικά όλες τις μεγάλες πρωτοβουλίες του Ζακ Ντελόρ. Οι διαφορές με την σημερινή ΕΕ των 27, του Brexit και των μη ισχυρών ηγετών είναι σαφείς. Όμως η παρακαταθήκη του Ντελόρ και άλλων μεγάλων ηγετών μας δίνει την δυνατότητα να ελπίζουμε και να δράσουμε για μια ενωμένη και ισχυρή Ευρώπη…γιατί όπως είπε ο ίδιος: Μια Ευρώπη μουγκή και εξαρτημένη δεν προσφέρει ούτε στους πολίτες της ούτε στον πλανήτη.
Μετά την αποχώρηση του από την ΕΕ το 1995, το 1996 ιδρύει το think tank Notre Europe – Ίδρυμα Ζακ Ντελόρ.
Η συμμετοχή μου στο Συμβούλιο του Ιδρύματος του, με βοήθησε να κατανοήσω ακόμα περισσότερο την πρωτοπορία σκέψης ενός διανοούμενου που είχε σταθερή προσήλωση σε αξίες και αρχές, τις οποίες δεν άλλαξε ποτέ. Την εντιμότητα ενός πολιτικού που είχε δυσπιστία για τις ιδεολογίες, τις οποίες θεωρούσε απαραίτητες αλλά επικίνδυνες όταν απομακρύνονται υπερβολικά απο τα γεγονότα…
Με αφορμή το θάνατο του ας αναστοχαστούμε πως λειτούργησαν οι ιδεολογίες στη χώρα μας και πως διαχειριστήκαμε τα περίφημα «πακέτα Ντελόρ».
*Στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν από συνεντεύξεις των DOMINIQUE WOLTON (Εκδόσεις ΣΙΔΕΡΗ) και από το βιβλίο Ζακ Ντελόρ «Η Ευρωπαϊκή Πρόκληση» (Εκδόσεις Λαμπράκη).
Άρθρο Άννας Διαμαντοπούλου* για ΒΗΜΑ