Άρθρο της Σοφίας Χηνιάδου Καμπάνη, μέλους του ΔΣ του Δικτύου
Τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο, το ζήτημα επαναπατρισμού τους και ο σεβασμός της πολιτιστικής ταυτότητας.
O πολιτισμός συνυπάρχει με τις συγκρούσεις και την επίλυσή τους, συχνά με ανοίκειο και παράδοξο τρόπο. Η αφαίρεση και καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς μιας κοινωνίας συνιστά αλλοίωση της ταυτότητάς της.
Η ιστορία της λεηλασίας πολιτιστικών θησαυρών χάνεται στο βάθος χιλιετιών. Απαντάται ίσως για πρώτη φορά με την αρπαγή του χρυσόμαλλου δέρατος από τον Ιάσωνα και τους Αργοναύτες στη μυθική Κολχίδα. Στους ρωμαϊκούς χρόνους, οι θριαμβευτές Ρωμαίοι αφαιρούν έργα τέχνης και μνημεία από τις κατακτημένες πόλεις για να τα εκθέσουν ως πολύτιμα λάφυρα στο φόρουμ, αφού έχουν προηγουμένως παρελάσει στους δρόμους της Ρώμης.
Στο Βυζάντιο, οι λεηλατημένοι καλλιτεχνικοί θησαυροί κοσμούν τον Ιππόδρομο ως τρόπαια νίκης. Μετά τη λεηλασία της Κωνσταντινούπολης, κατά την τέταρτη σταυροφορία το 1204, οι Σταυροφόροι μετέφεραν τα λάφυρα στη Βενετία. Ανάμεσά τους τα τέσσερα γλυπτά ορειχάλκινα άλογα, τα οποία με ένα μικρό διάλειμμα -από το 1797 έως το 1815 μετά τη βίαιη αφαίρεσή τους από τον Ναπολέοντα και την μεταφορά τους στο Παρίσι- συνεχίζουν να λαμπρύνουν μέχρι τις μέρες μας τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου, αποτελώντας το έμβλημα της πόλης.
Στον αρχαίο κόσμο, η λεηλασία πολιτιστικών θησαυρών καταδείκνυε την υπεροχή του κατακτητή, υπογραμμίζοντας την ταπείνωση του ηττημένου. Αργότερα και έως τον 19ο αιώνα, τέτοιες ενέργειες συνοδεύονταν από τον ισχυρισμούς της χώρας που αποκτούσε τους θησαυρούς ότι αυτή είναι η πραγματική κληρονόμος του κλασικού πολιτισμού.
Κατά τις νικηφόρες ναπολεόντειες εκστρατείες μια σειρά συνθηκών με τα κατακτημένα κράτη στην Ευρώπη επέτρεψε τον σφετερισμό έργων τέχνης, τα οποία στη συνέχεια κατέληγαν στο Μουσείο του Λούβρου. Από την εποχή της αποικιοκρατίας έως τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι πολεμικές συρράξεις κατέστησαν ευκαιρία για λεηλασίες έργων τέχνης σε μαζική κλίμακα. Οι Ναζί λεηλάτησαν συστηματικά έργα τέχνης από όλη την Ευρώπη. Σήμερα, η παράνομη διακίνηση έργων τέχνης και αρχαιοτήτων είναι τόσο διαδεδομένη όσο η διακίνηση ναρκωτικών και όπλων, ενώ είναι ευρέως γνωστό ότι το λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων και έργων τέχνης συνδέεται με το οικονομικό έγκλημα.
Ο βανδαλισμός των Γλυπτών του Παρθενώνα, αυτή η κραυγαλέα πράξη λεηλασίας από τον έβδομο κόμη του Έλγιν, Βρετανό πρεσβευτή στην Οθωμανική αυλή, παραμένει για περισσότερο από διακόσια χρόνια η αρχετυπική περίπτωση αιτήματος επαναπατρισμού κλαπέντων έργων τέχνης.
Από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, τα κράτη, μετά τη σύμβαση της Χάγης, υιοθέτησαν νομοθετικά μέσα για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης και την επιστροφής πολιτιστικών αγαθών που έχουν παρανόμως αφαιρεθεί από τις χώρες προέλευσής τους, ως μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για την ενίσχυση της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Σε ορισμένες περιπτώσεις η διευθέτηση της επιστροφής πολιτιστικών θησαυρών είναι δυνατόν να επιτευχθεί μέσω της διπλωματικής οδού. Τα μουσεία είναι φορείς που αντιπροσωπεύουν τη συμφιλίωση των λαών και την επίλυση των συγκρούσεων και ως τέτοιοι έχουν το καθήκον να ενεργούν με ηθικό τρόπο.