Γράφει ο Σέργιος Θεοδωρίδης, Αντιπροέδρος του Δικτύου
Ο όρος metaverse χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Neal Stephenson το 1992 στο επιστημονικής φαντασίας βιβλίο του Snow Crash. Οι χαρακτήρες στο βιβλίο δεν είναι άνθρωποι αλλά ψηφιακά αντίστοιχα, τα avatars, σχέδια που υπάρχουν, κινούνται και δημιουργούν σχέσεις σ’ ένα τρισδιάστατο χώρο εικονικής πραγματικότητας, δηλαδή το ψηφιακό «ισοδύναμο» του πραγματικού κόσμου. Η λέξη avatar προέρχεται από την ινδουιστική θεότητα που παίρνειανθρώπινη μορφή.
Από τότε, ο όρος metaverse έχει χρησιμοποιηθεί ως δηλωτικός για να περιγράφει «κυβερνοχώρους», δηλαδή τρισδιάστατα ψηφιακά περιβάλλοντα όπου οι χρήστες μπορούν να αναπαριστούν αντίγραφα του πραγματικού κόσμου ή να δημιουργούν τους «δικούς» τους φαντασιακούς κόσμους όπου «ζουν» τα avatars. Άρρηκτα συνδεμένες με τη δημιουργία και σχεδιασμό των «κόσμων» αυτών είναι οι τεχνολογίες της επαυξημένη πραγματικότητας (AR-augmented reality) και της εικονικής πραγματικότητας (VR-virtual reality).
Η τεχνολογία AR αναφέρεται στην ανάδειξη των δυνατοτήτων που δημιουργούνται με τη χρήση ενός υπολογιστή στον πραγματικό κόσμο, μέσα στον οποίο βιώνουμε ένα πρόβλημα, μία κατάσταση, ένα δρώμενο. Για παράδειγμα, βλέποντας έναν αγώνα ποδοσφαίρου, μπορούμε ταυτόχρονα να παρακολουθούμε διάφορα στατιστικά στοιχεία, ή όταν περπατάμε να μετράμε βήματα, παλμούς καρδιάς, πίεση, κ.λ.π. και να «επαυξάνουμε» τη ζωντανή μετάδοση εμφανίζοντας αυτά τα στοιχεία με μορφή κειμένου ή εικόνων (γραφικών).
Σε αντίθεση, η τεχνολογία VR, πάει ένα βήμα παραπέρα. Ο όρος εικονική πραγματικότητα, στην τεχνολογική του διάσταση, χρησιμοποιήθηκε το 1989 από τον συγγραφέα Τζάρον Λέινερ, που ίδρυσε και την εταιρεία VLP Research, η οποία ανέπτυξε και τα πρώτα αντίστοιχα συστήματα τη δεκαετία του 1980. Ο Λέινερ όρισε την VR ως ένα «αλληλεπιδραστικό, τρισδιάστατο περιβάλλον, που προσομοιώνει ένας υπολογιστής, στο οποίο μπορεί κάποιος να εμβυθιστεί».
Τέτοιοι «κόσμοι» έχουν κατασκευαστεί εδώ και αρκετά χρόνια και χρησιμοποιούνται σ’ ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών. Τυπικά τέτοια παραδείγματα είναι τα ψηφιακά παιχνίδια, η βιομηχανική παραγωγή, ο κλάδος των κατασκευών, η ιατρική, η εκπαίδευση, η βιομηχανία θεάματος, οι λιανικές πωλήσεις (με εικονικά super markets), κ.λ.π. Πολλοί από εμάς έχουμε επισκεφτεί κάποιο μουσείοπου μπορούμε να το «περιδιαβούμε» με τη βοήθεια κάποιου avatar. Δύο «φουτουριστικά» παραδείγματα δίνονται παρακάτω.
Στο εργοστάσιο της BMW στην πόλη του Regensburg της Γερμανίας υπάρχει προσομοιωμένο ένα «ψηφιακό δίδυμο» του πραγματικού εργοστασίου που κατασκευάζονται τα αυτοκίνητα. Είναι το τρισδιάστατο ψηφιακό αντίγραφο, όπου κάθε τμήμα, οσοδήποτε μικρό, οποιουδήποτε μηχανικού μέρους που σχεδιάζεται είναι προσβάσιμο με τη βοήθεια συσκευών εικονικής πραγματικότητας. Μπορείς να το δεις, να το περιστρέψεις, να δεις την ακριβή του θέση μέσα στη σχεδιασμένη μηχανή. Μπορείς να «λύσεις» τη μηχανή και να την επανασυνδέσεις. Να δεις τους χώρους μέσα στο σαλόνι του αυτοκινήτου. Να δεις πώς μπαίνουν οι επιβαίνοντες και εάν οι χώροι είναι καλά σχεδιασμένοι ώστε να κάθονται αναπαυτικά οι άνθρωποι. Βέβαια, στο ψηφιακό αντίγραφο δεν υπάρχουν άνθρωποι αλλά avatars.
Η Luo Tiayi είναι μια εικονική, προσομοιωμένη, popτραγουδίστρια με εκατομμύρια θαυμαστές/ριες ανάμεσα στη νεολαία στην Κίνα. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά «μαζί» με την τραγουδίστρια Yang Yuying στην τηλεόραση την παραμονή της πρωτοχρονιάς το 2016. Από τότε έχει «υιοθετηθεί» σαν pop είδωλο και γύρω από αυτήν έχει χτιστεί μία βιομηχανία πολλών εκατομμυρίων δολαρίων στο χώρο της διαφήμισης. Ένα μείγμα πραγματικού και εικονικού κόσμου.
Και βέβαια δεν θα ήταν δυνατόν να δημιουργούμε νέους φαντασιακούς κόσμους χωρίς να παρεισφρήσει η οικονομική διάσταση! Η τεχνολογία blockchain παρέχει τη δυνατότητα οικονομικών συνδιαλλαγών στους νέους αυτούς κόσμους. Τα λεγόμενα NFTs (non–fungible tokens) έχουν φέρει μια πραγματική επανάσταση σε αυτό που ονομάζουμε «ιδιοκτησία». Οι μεγαλύτεροι οίκοι δημοπρασίας, όπως οι Christie’s και Sotheby, δημοπρατούν ψηφιακά έργα τέχνης αξίας εκατομμυρίων δολαρίων. Για παράδειγμα, το ψηφιακό collage που φαίνεται στο σχήμα, του ψηφιακού καλλιτέχνη γνωστού ως Beeble με εκατομμύρια οπαδούς, πουλήθηκε από τον οίκο Christiesαντί 69 εκ. δολαρίων. Στην ουσία αυτό που πουλήθηκε ήταν η ψηφιακή «ιδιοκτησία» του έργου που εκπροσωπείται με ένα «μοναδικό» NFT που υπάρχει στο blockchain και πιστοποιεί την «μοναδικότητα» της ιδιοκτησίας του συγκεκριμένου collage. Τα NFTs ανοίγουν την πόρτα σ’ ένανέο κόσμο οικονομικής δραστηριότητας όπου τα αντικείμενα των συναλλαγών θα είναι ψηφιακάδημιουργήματα, από έργα τέχνης, μουσική, δώρα, videos, συλλεκτικά κείμενα από το twitter, ακόμα και κώδικας κάποιας γλώσσας προγραμματισμού και οτιδήποτε άλλο μπορεί να «ανέβει» στο διαδίκτυο και που, μέχρι τώρα, ήταν αδύνατο να πιστοποιηθεί η αυθεντικότητά του.
Αν όμως όλα αυτά ήδη υπάρχουν γιατί δίνεται τόση δημοσιότητα στο metaverse; Ο λόγος είναι ότι, σταδιακά, οι παραπάνω τεχνολογίες συγκλίνουν και θα αποτελέσουν τα δομικά στοιχεία για τη νέα μορφή που θα πάρει το διαδίκτυο, τα κοινωνικά δίκτυα αλλά και ό,τι άλλο προκύψει από αυτή την τεχνολογική ώσμωση, συμπαρασύροντας και την ανάγκη για σύγχρονες υπολογιστικές συσκευές, όπως τα κράνη εικονικής πραγματικότητας. Το ποια θα είναι η νέα αυτή μορφή, δύσκολα ή μάλλον αδύνατον να μαντέψουμε. Ποιοι από εμάς, τις δεκαετίες του 80 και 90, τότε που βιώναμε τα πρώτα βήματα της σύγκλισης των τεχνολογιών των υπολογιστών και των τηλεπικοινωνιών, στα επιστημονικά εργαστήρια και στις πρώτες εταιρείες που τότε «φύτρωναν», μπορούσαν να φανταστούν τη μορφή που έχει σήμερα το διαδίκτυο, τις υπηρεσίες που προσφέρει και το πώς άλλαξε τα πάντα. Τον τρόπο που εργαζόμαστε, τον τρόπο που λειτουργεί η οικονομία και η παραγωγική διαδικασία, τον τρόπο που επικοινωνούμε, τον τρόπο που διασκεδάζουμε, τον τρόπο που σκεφτόμαστε, και γενικότερα τον τρόπο που λειτουργούμε και «υπάρχουμε» ώς κοινωνικά όντα.
Ένα νέος κόσμος, αυτός του metaverse ξεδιπλώνεται. Ένας νέος κόσμος «δημιουργείται», και όπως σε κάθε δημιουργία το αποτέλεσμα της διαδικασίας δεν μπορεί να προβλεφθεί. Ένας νέος κόσμος που θα δίνει τη δυνατότητα σε κάθε έναναπό μας, που αναπνέει στoν πραγματικό κόσμο, να δημιουργεί τους δικούς του εικονικούς «κόσμους», που θα μπορεί να τους μεταφέρει από τη μία πλατφόρμα στην άλλη και θα μπορεί να δημιουργεί τα δικά του avatars. Τις δικές του περσόνες. Avatars, που θα του δίνουν την δυνατότητα να βιώνει ένα φαντασιακό «εγώ». Αυτή τη στιγμή, σενάρια μόνο μπορούμε να κάνουμε και να πλάθουμε κόσμους επιστημονικής φαντασίας. Νέους κόσμους που κάποιοι από αυτούς ίσως επαληθευθούν αλλά και κάποιοι θα μείνουν στην φαντασία ή θα περιμένουν για αργότερα!
Και βέβαια, κάθε φορά που η τεχνολογία και η κοινωνία κυοφορούν κάτι νέο, είναι ανθρώπινο και ιστορική εμπειρία να γεμίζουμε ελπίδες αλλά και ταυτόχρονα φόβους.
Ελπίδες για νέες ευκαιρίες που παρέχει το σκέλος της τεχνολογίας, για ποιοτικότερες και πιο δημιουργικές θέσεις εργασίας, για περισσότερο ελεύθερο χρόνο, για περισσότερη επικοινωνία και δημοκρατία, για πιο αναβαθμισμένη εκπαίδευση με νέα μαθησιακά εργαλεία, για νέες δυνατότητες στην υπηρεσία του πολιτισμού αλλά και με νέες μορφές τέχνης, για νέες κατακτήσεις στον τομέα της υγείας, για νέες οικονομικές ευκαιρίες και περισσότερο πλούτο, αλλά και για δικαιότερες κοινωνίες χωρίς αποκλεισμούς σε μια παγκόσμια δικτύωση για, για….
Από την άλλη, η ίδια ιστορική εμπειρία μας γεμίζει φόβους και ανασφάλειες για το αν οι υπάρχουσες σχέσεις εξουσίας στις κοινωνίες θα δρομολογήσουν αυτές τις δυνατότητες που παρέχει η τεχνολογία προς τις παραπάνω κατευθύνσεις ή νέα τεχνολογική πραγματικότητα που θα προβάλει θα ενδυναμώσει τις υπάρχουσες στρεβλώσεις του διαδικτύου; Η δυνατότητα εμβύθισης σε εικονικούς κόσμους πώς θα επηρεάσει την κοινωνικότητα μας στην πραγματική ζωή; Τι επίδραση θα έχει στην τοξικότητα και διχαστική πραγματικότητα που βιώνουμε σήμερα στα κοινωνικά δίκτυα. Πώς η πιθανολογούμενη μεγαλύτερη ενασχόληση μας με το νέο διαδίκτυο θα επηρεάσει τους κινδύνους που απορρέουν από τη διάθεση προσωπικών μας δεδομένων, αλλά και από δεδομένα που θα σχετίζονται με τον ψυχισμό μας και που θα μπορούν να εξαχθούν από τον τρόπο που τα avatars μας θα συμπεριφέρονται. Πώς όλη αυτή η επιπλέον πληροφορία που θα διαχέεται στο διαδικτυακό metaverse θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για χειραγώγησή μας, μέσα από μία επιστημονικά «αναβαθμισμένη» μέθοδο στοχευμένωνδιαφημίσεων; Θα οξυνθούν οι μονοπωλιακές τάσεις και θα αυξηθούν οι οικονομικές και κατά συνέπεια οι κοινωνικές ανισότητες; Πώς η ευκολία που θα μπορούμε να βιώνουμε τις φαντασιώσεις μας θα μας αποσπά από τα προβλήματα στον πραγματικό κόσμο, τι αποτέλεσμα θα έχει στις έντονες τάσεις εθισμού στη χρήση του διαδικτύου, που σήμερα παρατηρούνται και ιδιαίτερα στους νέους, και πώς όλα αυτά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για ευκολότερη πολιτική χειραγώγηση και λιγότερη δημοκρατία;
Όπως μας λέει και ο μεγάλος ποιητής Friedrich Hölderlin«Εντοπίζοντας τους κινδύνους, καλλιεργούμε αυτό που θα μας σώσει»