της Ευγενίας Λόκανα*
«Οι δυνατότητες για το άλμα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και η πρόκληση της Ανοιχτής Δημοκρατικής Διακυβέρνησης”
Η κρίση αποτελεί την αφορμή ώστε πολλοί τομείς της πολιτικής μας ζωής, που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο της μεταπολιτευτικής διαδρομής, να επαναπροσδιοριστούν. Το πολιτικό σύστημα της χώρας, εκτός από τα κόμματα και τον κοινοβουλευτισμό, εκφράζεται και με ένα άλλο εξ ίσου πολύ σημαντικό πυλώνα της δημοκρατίας, την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Γιατί και πως η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να παίξει σήμερα ένα πολύ σημαντικό ρόλο στη χώρα μας , που τα χαρακτηριστικά της κρίσης εκτός από τις επιπτώσεις στην οικονομική ζωή του τόπου, επηρεάζουν άμεσα τον κοινωνικό, ενεργειακό, περιβαλλοντικό αλλά ιδιαίτερα τον πολιτισμικό επαναπροσδιορισμό. Γιατί οι πόλεις μπορεί να αποτελέσουν τους μοχλούς ώθησης της τοπικής οικονομίας, της εξωστρέφειας, της πράσινης οικονομίας αλλά και πόλους για την επίτευξη της κοινωνικής συνοχής;
Οι αιτίες που δημιουργούνται τα μεγάλα προβλήματα συνήθως είναι παγκόσμιες, η αντιμετώπισή τους όμως είναι τοπική και ο αντίκτυπος στον κάθε πολίτη χωριστά. Για παράδειγμα ενώ η αιτία του μεγάλου προσφυγικού και μεταναστευτικού ρεύματος είναι παγκόσμια, η αντιμετώπιση και η διαχείριση του καθημερινού προβλήματος είναι τοπική με βάση βέβαια τις εθνικές και τις Ευρωπαϊκές πολιτικές και συμφωνίες, επηρεάζοντας όμως και ανατρέποντας ατομικά και συνολικά τη ζωή του πολίτη και της πόλης. Αντίστοιχα τα θέματα τα ανεργίας των νέων, της ενεργειακής επάρκειας, της οικονομίας, της διαχείρισης των σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων που επιτείνονται συνεχώς , αγγίζουν τις τοπικές κοινωνίες και τις πόλεις στο σύνολό τους.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι η πιο κοντινή στον πολίτη εξουσία, συνδυάζει την αιρετή εξουσία με την εκτελεστική, για θέματα που αφορούν την καθημερινότητα του πολίτη και την αποτελεσματική διαχείριση των προβλημάτων του τόπου.
Η πρώτη βασική προϋπόθεση για την εξυπηρέτηση του πολίτη είναι ο εκσυγχρονισμός των υπηρεσιών των Δήμων. Η περίφημα Διοικητική Μεταρρύθμιση της Δημόσιας Διοίκησης για το νέο μοντέλο Οργάνωσης και Διοίκησης του Κράτους και των Δήμων αλλά και της αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού τους, απαιτεί πάνω από όλα αλλαγή της κουλτούρας και απόκτηση σύγχρονης διοικητικής αντίληψης και γνώσης από την αντίστοιχη ΗΓΕΣΙΑ. Απαιτεί υιοθέτηση και εφαρμογή των αρχών της διαφάνειας, της λογοδοσίας, της συμμετοχής, της συνεργασίας και της ενσωμάτωσής τους στον τρόπο εργασίας και όχι στην καθημερινή ρητορική. Δεν αρκεί να ξορκίζουμε με κάθε τρόπο το κακό κράτος, τη διεφθαρμένη αυτοδιοίκηση και τους τεμπέληδες υπαλλήλους. Χωρίς ισχυρή Δημόσια Διοίκηση με επιτελικό ρόλο, χωρίς Τοπική Αυτοδιοίκηση με ουσιαστικές αρμοδιότητες και πόρους (οικονομικούς και ανθρώπινο κεφάλαιο), δεν μπορεί καμία οικονομία να ανακάμψει και καμία ιδιωτική πρωτοβουλία να ανθίσει.
Ο Ν. Καλλικράτη επέφερε σημαντικές αλλαγές στο χάρτη της Τ.Α, χωρίς όμως να έχουν ολοκληρωθεί μια σειρά από διαδικασίες, να διορθωθούν διαπιστωμένες διαρθρωτικές στρεβλώσεις, με αποτέλεσμα να υπάρχουν προβλήματα, αδυναμίες και ελλείψεις με κυρίαρχο το θέμα της ελλιπούς αποκέντρωσης αρμοδιοτήτων και πόρων και με ουσιαστικά προβλήματα στους Δήμους.
Η νέα κοινωνική πραγματικότητα στους Δήμους, όπως διαμορφώνεται από τα αναδυόμενα και εντεινόμενα οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενα της ανεργίας, της φτώχιας, του προσφυγικού και μεταναστευτικού ρεύματος, της αύξησης των αστέγων, της αύξησης των φαινομένων της βίας κάθε μορφής, της ενεργειακής, περιβαλλοντικής και πολιτισμικής κρίσης, απαιτούν άλλου είδους προσεγγίσεις.
Η αναγκαιότητα του επανακαθορισμού του ρόλου του Δήμου σε θέματα τοπικής και αειφόρου ανάπτυξης, επιβάλλει νέες μορφές παρέμβασης στην τοπική οικονομία. Ο Δήμος δεν μπορεί πλέον να είναι ο επιχειρηματίας(;;;), αλλά θα πρέπει να είναι ο καταλύτης στηρίζοντας είτε ενισχύοντας καινοτόμες πρωτοβουλίες νέων ανθρώπων, είτε δημιουργώντας ευνοϊκό περιβάλλον για προσέλκυση επενδύσεων, με την αξιοποίηση τοπικών πόρων (φυσικών και ανθρώπινων) με καθοριστικό το ρυθμιστικό του ρόλο, που θα οριοθετεί το πλαίσιο, τους κανόνες και τους όρους για υγιείς επενδύσεις, με εξασφάλιση θέσεων εργασίας αλλά και διασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος.
Η αλλαγή του κλίματος και τα φυσικά φαινόμενα που προκαλούνται είτε από την υπερκατανάλωση φυσικών πόρων είτε από τη στρεβλή δόμηση και ανάπτυξη δείχνουν το δρόμο για άλλες μορφές παρέμβασης στο αστικό περιβάλλον και στην κινητικότητα των ανθρώπων.
Η συνθετότητα και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων απαιτεί το Άνοιγμα του Δήμου, τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών τους, την αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού του και κυρίως απαιτεί ηγεσίες που να αντιλαμβάνονται τις αλλαγές γρήγορα, που να τολμούν συνεργασίες και συμμαχίες με γνώση, μεθοδολογία, σχέδιο και δράση.
Ποιος όμως είναι ο κοινός τόπος που μπορεί να συναντηθούν και να υποστηριχτούν ουσιαστικά όλες οι παραπάνω πολιτικές;
Πως η Ανοιχτή Δημοκρατική Διακυβέρνηση μπορεί να απαντήσει θετικά και να προωθήσει τις παραπάνω προκλήσεις;
Ο όρος «Δημοκρατία» προέκυψε από τη σύνθεση δύο λέξεων «Δήμος» και «Κράτος». Ο βασικός πυρήνας της Δημοκρατίας είναι η αναζήτηση και η επίτευξη της συμμετοχής του πολίτη σε όλα τα επίπεδα που τον αφορούν, τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό. Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί τρόπος έκφρασης και θεσμικής κατοχύρωσης της συμμετοχής του πολίτη στα τοπικά δρώμενα.
Η ηλεκτρονική δημοκρατία στοχεύει να φέρει τους πολίτες πιο κοντά στη διακυβέρνηση, είτε προσφέροντας ανοιχτή πληροφόρηση, είτε δίνοντας ενεργό ρόλο στη συμμετοχή και στις αποφάσεις, είτε δίνοντας βήμα στον έλεγχο, στη διαφάνεια και στη λογοδοσία. Κυρίως όμως εκπαιδεύοντας και συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της κουλτούρας του ενημερωμένου και υπεύθυνου πολίτη με σεβασμό σε θέματα περιβάλλοντος, μεταφορών, πολιτισμού, κοινωνικής ένταξης ειδικών κοινωνικών ομάδων, με έμφαση στην εδραίωση των θεσμών της δημοκρατίας.
Η ψηφιακή εποχή γέννησε και καλλιεργεί ελπίδες για τις δυνατότητες που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες για μια σύγχρονη διοίκηση όπου θα δίνει τη δυνατότητα και βήμα συμμετοχής στον πολίτη. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση δεν συνιστά απλά εργαλεία που βελτιώνουν και επιταχύνουν λειτουργίες και διαδικασίες στη διοίκηση, αλλά δίνει τη δυνατότητα με τις διαδικτυακές πύλες να ρίξει τους τοίχους της εσωστρέφειας και να αποτελέσει τον καταλύτη για το μετασχηματισμό των κλειστών, φοβικών και γραφειοκρατικών συστημάτων της διοίκησης, σε εξωστρεφείς, ανοιχτές, συνεργαζόμενες, ελεγχόμενες και αξιολογούμενες υπηρεσίες. Και αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη δυσκολία, το μεγαλύτερο και αμετακίνητο ογκόλιθο της διοίκησης, το φόβο της αλλαγής. Πως λοιπόν ξορκίζουμε το φόβο της αλλαγής;
Ο φόβος της αλλαγής ξορκίζεται μόνο όταν ο πολίτης νιώσει ασφαλής, και ο πολίτης νιώθει ασφαλής όταν γνωρίζει και όταν συμμετέχει σε ότι τον αφορά μέσα από ένα Δήμο Ανοιχτό στις εσωτερικές του λειτουργίες αλλά και στις επιλογές του προς την κοινωνία.
Ανοιχτός Δήμος είναι αυτός που σχεδιάζει την ανάπτυξη της περιοχής επενδύοντας στα συγκριτικά του πλεονεκτήματα και στον προσδιορισμό της ταυτότητας της πόλης (brandname) στη βάση μιας ολοκληρωμένης παρέμβασης που στηρίζεται στην καινοτομία, στην εξωστρέφεια αλλά και στις συνέργειες και στις δικτυώσεις. Για να επιτευχθεί αυτή η ανάπτυξη απαιτεί επένδυση σε υπηρεσίες με υψηλή τεχνολογία, αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου , σχεδιασμός των συνεργασιών, αξιοποίηση των επιστημονικών και ερευνητικών ινστιτούτων, των επιχειρηματικών και κοινωνικών φορέων της περιοχής.
Ανοιχτός είναι ο Δήμος που αξιοποιεί όλες τις δυνάμεις του τόπου και λειτουργεί ως μια ηλεκτρονική ομπρέλα συμμαχιών και συνεργασιών στην κατεύθυνση της κοινωνικής υποστήριξης των αδύναμων και ευάλωτων ομάδων της κοινωνίας. Η εμπλοκή του Δήμου στη νέα κοινωνική πραγματικότητα απαιτεί πολιτικές, που στηρίζονται στη γνώση, απαιτεί πρωτοβουλίες για την ευαισθητοποίηση, κινητοποίηση και συντονισμό όλων των ατομικών και συλλογικών προσπαθειών, των εθελοντικών ομάδων, των επιστημονικών και άλλων φορέων. Η δημιουργία κοινωνικών δικτύων με στόχο το συντονισμό των δράσεων κοινωνικής υποστήριξης αλλά και με στόχο την προσέλκυση χορηγιών (fund raising) με τη διασφάλιση της διαφάνειας και της λογοδοσίας είναι καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση του κοινωνικού ιστού και της κοινωνικής συνοχής ενός ανοιχτού δήμου.
Οι υπηρεσίες και τα εργαλεία που μπορούν να υποστηρίξουν τους παραπάνω στόχους είναι πάρα πολλές και φυσικά τεράστια η δυναμική της εξέλιξης των μέσων της τεχνολογίας και του εμπλουτισμού των παρεχόμενων υπηρεσιών. Από τη χρήση της απλής ιστοσελίδας του Δήμου που παρέχει τη δυνατότητα της ενημέρωσης για τις υπηρεσίες και τις δραστηριότητες του Δήμου, τη χρήση της τηλεδιάσκεψης ως μέσο κοινών συνεδριάσεων και συσκέψεων με απομακρυσμένα τοπικά συμβούλια μέχρι και φορείς της ομογένειας, τη διαβούλευση ως δομημένη διαδικασία δημόσιου διαλόγου για θέματα σχεδιασμού και λήψης απόφασης, την ηλεκτρονική ψηφοφορία για τη λήψη αποφάσεων μεγάλων τοπικών θεμάτων ή την ενίσχυση της δύναμης κάποιων αποφάσεων του Δ.Σ, τη χρήση προκήρυξης ανοιχτών διαγωνισμών και δημόσιων συμβάσεων μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας, τη χρήση των ηλεκτρονικών υπογραφών, την αξιοποίηση της δύναμης των social medial ιδιαίτερα ως μέσο επικοινωνίας με τους νέους άνεργους, επαγγελματίες, επιστήμονες, τη χρήση ηλεκτρονικού συμμετοχικού προϋπολογισμού (participatory budgeting) και ουκ έστι τέλος….
Η απόκτηση της αξιοπιστίας και της εμπιστοσύνης του πολίτη προς την πολιτεία αποτελεί το μεγάλο στοίχημα για να προχωρήσουν οι όποιες αλλαγές επιχειρήσει ο κάθε πολιτειακός θεσμός. Η κατάκτηση της αξιοπιστίας και της εμπιστοσύνης όμως θα ξεκινήσει από την Τ.Α, γιατί είναι η πιο κοντινή στον πολίτη εξουσία και στη διαχείριση των θεμάτων που άμεσα τον αφορούν.
Η απόκτηση της αξιοπιστίας και της εμπιστοσύνης του πολίτη προς την Τ.Α θα γίνει μόνο εφόσον η Τ.Α ανοίξει τις πύλες της και κάνει το μεγάλο άλμα στην αλλαγή της εσωτερικής της λειτουργίας, δίνοντας ενεργό ρόλο στον πολίτη, αναπτύσσοντας συνεργασίες και προωθώντας τη δικτύωση. Η ανάπτυξη της περιοχής θα επιτευχθεί μόνο εφόσον υπάρχει ολοκληρωμένο σχέδιο με άξονα την ταυτότητα της πόλης και με στόχο την προσέλκυση επενδύσεων σε ένα πλαίσιο κοινωνικής συνοχής και αποδοχής για τη βέλτιστη αξιοποίηση των τοπικών πόρων.
Όλα τα παραπάνω απαιτούν συνεχή επένδυση στη γνώση και στην τεχνολογία για τη δυνατότητα εκτίμησης των δεδομένων από το τοπικό στο εθνικό και από το εθνικό στο παγκόσμιο, για τη δημιουργία ανοιχτού παράθυρου στον κόσμο με ταυτόχρονο δίχτυ ασφάλειας και αυτοπεποίθησης. Η εκπαίδευση, η επιμόρφωση, οι συνεργασίες, η δικτύωση και η τόλμη μέσα από ένα οργανωμένο σχέδιο είναι οι μόνιμες συνταγές που μπορούν να εξασφαλίσουν τα εφόδια στους άγοντες στις τοπικές κοινωνίες αλλά και τη διασφάλιση της συμμετοχή της κοινωνίας στις εξελίξεις.
*Η Ευγενία Λόκανα είναι μέλος του Δικτύου, Χημικός- Υπεύθυνη Σπουδών & Έρευνας στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης & Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ).